Het Center for Law and Behavior (C-Lab) aan de Universiteit van Amsterdam (Faculteit der Rechtsgeleerdheid) bestudeert welke factoren hieraan bijdragen. Chris Reinders Folmer en Benjamin van Rooij bloggen over hun onderzoek, op 148 kilometer afstand van elkaar.
“Om de gehoorzaamheid op het gebied van de anderhalve meter te onderzoeken werd een survey uitgevoerd onder een representatieve steekproef van Nederlandse burgers. We lieten de deelnemers vragen beantwoorden over de mate waarin zij afstand houden van anderen in verschillende situaties in het dagelijks leven (bijvoorbeeld afstand van vrienden en familie van buiten hun huishouden, van collega’s op het werk, van anderen in de supermarkt). Daarnaast werden zij ondervraagd over factoren die volgens onderzoek vanuit de criminologie en psychologie invloed hebben op het overtreden van regels – zoals de pakkans en de strafmaat, de rechtvaardigheid van de handhaving, maar ook angst voor besmetting, steun voor de maatregelen, het gedrag van anderen, hun vermogen om zich aan de regels te houden, of hun gelegenheid om de regels te overtreden. We bestudeerden welke van deze factoren eraan bijdroegen dat mensen zich aan de coronamaatregelen (zeiden te) houden (of niet).
Coronaboetes
In het maatschappelijke debat was veel ophef over torenhoge coronaboetes, en het afschrikwekkende (of juist averechtse) effect daarvan. In hoeverre heeft afschrikking en handhaving eraan bijgedragen dat mensen zich aan de regels hielden (of niet)? Opvallend: er werd geen enkele relatie gevonden tussen gehoorzaamheid en hun indruk van de strafmaat, de pakkans, of de manier van handhaving. Of de deelnemers de boetes en de pakkans nu hoog vonden of niet; of zij de handhaving nu wel of niet eerlijk vonden – geen van deze factoren had enige invloed op hun geneigdheid om zich aan de coronamaatregelen te houden. Er was dus geen enkel bewijs dat straffen en handhaving tot meer gehoorzaamheid heeft geleid, of daar juist afbreuk aan heeft gedaan.
Je aan de regels kunnen houden
Wat verklaarde dan wel of deelnemers zich aan de coronamaatregelen hielden? Ten eerste: de mate waarin men het coronavirus als een bedreiging ervaart (voor zichzelf en anderen), en de maatregelen ertegen steunt. Deelnemers die het virus meer bedreigend vonden, en die meer overtuigd waren van de noodzaak van de maatregelen, hielden vaker afstand van anderen. Ten tweede: de mate waarin mensen zich aan de regels konden houden. Afstand houden is voor niet iedereen praktisch mogelijk. Mensen die zich hiertoe meer in staat voelden, hielden zich ook meer aan de regels. En ten derde waren normen ook bepalend: wanneer anderen in hun omgeving de regels gehoorzaamden, gehoorzaamden mensen zelf ook vaker. Ten slotte gehoorzaamden jongeren, mannen, impulsieve mensen, en mensen die vaker regels breken de coronamaatregelen juist minder vaak.
Richting de anderhalvemetermaatschappij
De eerste virusgolf lijkt op dit moment voorbij te zijn. Hiermee komen verschillende van deze bepalende factoren in het gedrang: er is minder maatschappelijke steun voor strenge maatregelen; het wordt drukker op straat, en daarmee moeilijker om afstand te kunnen houden; we zien anderen (mede daardoor) vaker de regels overtreden. Hoe zorgen we ervoor dat mensen toch blijven gehoorzamen, en een veilige afstand houden van elkaar? Om dat te doen is het cruciaal om in te spelen op deze inzichten, en op de factoren die bepalen of mensen gehoorzamen of niet. Niet door strikte handhaving en hoge boetes, maar door consistente, redelijke en proportionele regels, die breed gesteund worden. Met oplossingen die gehoorzamen makkelijk maken – zoals het slim vormgeven van onze omgeving (bijvoorbeeld door eenrichtingsverkeer), of assisterende techniek die ons waarschuwt wanneer we te dichtbij komen. En door normen om afstand te houden in stand te houden, door samen ons best te blijven doen. Wij nemen daar alvast het voortouw in − we werken momenteel niet op anderhalve meter, maar op 148 kilometer afstand van elkaar.”
