Nieuw auteursrecht: ‘Gamechanger voor techplatforms’

In Nederland gelden vanaf 7 juni nieuwe auteursrechtregels. Mr. vroeg drie deskundigen wat zij vinden en verwachten van deze nieuwe regelgeving. “De nieuwe regels kunnen een gamechanger zijn, omdat de grote internetplatforms nu zelf moeten gaan betalen.”

Delen:

Foto: Depositphotos

Na een lang en intensief lobby- en wetgevingstraject is op 17 april 2019 de Europese DSM-Richtlijn aangenomen. EU-lidstaten moesten deze Europese wetgeving uiterlijk 7 juni omzetten naar hun eigen wetgeving. “Bij de implementatie ervan in de Nederlandse wetgeving is de inhoud van de DSM-richtlijn zo letterlijk mogelijk overgenomen”, zegt Dirk Visser, hoogleraar intellectueel eigendomsrecht aan de Universiteit Leiden en advocaat bij Visser Schaap & Kreijger in Amsterdam. Hij publiceert regelmatig artikelen over IE-kwesties op mr-online.

Onontkoombaar

De Europese richtlijn, die officieel ‘Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake auteursrechten en naburige rechten in de digitale eengemaakte markt’ heet, beoogt het auteursrecht te moderniseren en aan te passen aan de zogenoemde ‘digitale eengemaakte markt’, de digital single market (DSM). De nieuwe regels moeten de verschillen tussen EU-landen kleiner maken en het auteursrecht beter laten aansluiten bij het toenemende digitale gebruik van beschermd materiaal. Ook moeten zo veel mogelijk mensen toegang krijgen tot publicaties op het internet.

“De Europese Commissie doet verwoede pogingen om – zoveel mogelijk op techniek-neutrale wijze – grip te krijgen op de digitale samenleving”, zegt Herwin Roerdink, partner bij Vondst Advocaten in Amsterdam, die gespecialiseerd is in intellectueel eigendomsrecht, (online) marketing en privacy. “De regels stamden van ver voor de opkomst van de huidige internetplatforms. Herziening was onontkoombaar.”

Dat vindt ook Arnout Groen, IE- en mediarechtadvocaat bij Hofhuis Alkema Groen Advocaten in Amsterdam. “De huidige regels zijn al zo’n twee decennia oud; uit de tijd van internet 1.0. Sindsdien is er op het gebied van de exploitatie van digitaal materiaal ongelooflijk veel veranderd.”

Veel vragen

Herwin Roerdink Vondst Advocaten foto Annet de Graaf
Herwin Roerdink (foto Annet de Graaf)

Roerdink krijgt in zijn advocatenpraktijk veel vragen over het gewijzigde auteursrecht, zoals bij invoering van nieuwe Europese regelgeving altijd het geval is. “Bij elke versie van een wetsvoorstel van de Europese Commissie en het Europees Parlement, bij de definitieve richtlijn en bij het implementatietraject in Nederland ontstaan er nieuwe vragen, meestal ook als gevolg van de lange duur en onoverzichtelijkheid van het wetgevingsproces. De meeste vragen gaan over het gebruik van content en data.”

Tekst en datamining

De nieuwe auteursrechtregels schrijven onder meer voor dat auteursrechtelijk beschermd werk in sommige gevallen mag worden gebruikt zónder voorafgaande toestemming van de maker. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het geautomatiseerd doorzoeken van teksten en databanken, het zogeheten ‘tekst- en datamining’, om belangrijke patronen, trends en verbanden te ontdekken. Veel teksten en data zijn auteursrechtelijk beschermd. Rechthebbenden moesten daarom toestemming geven voor tekst- en datamining, maar met de nieuwe regels is dit vanaf 7 juni niet meer vereist.

Het toevoegen van nieuwe uitzonderingen op of in feite beperkingen van de auteursrechtelijke bescherming is bij tekst- en datamining is een goede ontwikkeling, vindt Roerdink. “Dit zal naar verwachting onderzoek op allerlei gebieden vergemakkelijken, zoals bij onderzoek naar geneesmiddelen en artificial intelligence.”

Transparantieplicht

Dirk Visser (foto Monique Shaw)
Dirk Visser (foto Monique Shaw)

Het nieuwe auteursrecht introduceert ook maatregelen om de markt voor auteursrechtelijk beschermd werk beter te laten werken en biedt makers van auteursrechtelijk beschermd materiaal zoals journalisten een betere onderhandelingspositie. Zo geldt er vanaf 7 juni een transparantieplicht, die auteurs het recht geeft op inzicht in de exploitatie van hun werk en daarmee het bijhouden van een goede administratie makkelijker maakt. Makers geven hun rechten vaak in licentie of dragen hun rechten over aan een derde partij om hun werk door die partij te laten exploiteren. Er was in Nederland al regelgeving die de maker beschermde, maar daarbij was er nog geen transparantieplicht.

Ook persuitgevers krijgen in de nieuwe regels voor auteursrecht meer bescherming. Uitgaven zoals krantenartikelen mogen voortaan niet zonder meer worden gebruikt op digitale nieuwsdiensten zoals Google News. Hiervoor moeten de nieuwsdiensten eerst toestemming van de makers krijgen en betalen voor het gebruik. De bescherming geldt overigens niet voor hyperlinks, losse woorden en hele kleine tekstjes.

Auteursrechtinbreuk

Arnout Groen (Hofhuis Alkema Groen Advocaten)
Arnout Groen

Maar de belangrijkste verandering van het auteursrecht is volgens Visser, Roerdink en Groen zonder twijfel artikel 17 van de DSM-richtlijn, dat is geïmplementeerd in artikel 29c van de nieuwe Auteurswet. Dit artikel bepaalt dat ‘aanbieders van onlinediensten voor het delen van content’, die in de Nederlandse wettekst ‘platformaanbieders’ worden genoemd, vooraf toestemming moeten hebben van de makers, bijvoorbeeld via een licentie, om de werken te publiceren. Zonder voorafgaande toestemming plegen ze auteursrechtinbreuk.

Value gap

De gedachte hierachter is dat techplatforms als YouTube en Facebook enorme advertentie-inkomsten genereren met door hun gebruikers geplaatste auteursrechtelijk beschermde werken, terwijl de rechthebbenden hier weinig van profiteren. De nieuwe regelgeving wil deze zogenoemde value gap dichten door de platforms te dwingen een deel van hun inkomsten te delen met de rechthebbenden of de content op hun platforms te filteren op auteursrechtelijk beschermde werken.

Inspanningsverplichtingen

Omdat internetgiganten niet weten wat hun gebruikers op hun platforms gaan publiceren en er bovendien talloze makers in de wereld zijn is het vooraf regelen van licenties onmogelijk. Door de enorme hoeveel content die gebruikers voortdurend uploaden zal het in de praktijk ook niet te doen zijn om aan alle rechthebbenden toestemming te vragen. Daarom gelden er voor de techplatforms inspanningsverplichtingen. Die houden in dat zij niet aansprakelijk zijn als zij ‘alles in het werk hebben gesteld’ om toestemming te krijgen en ervoor te zorgen dat er beschermde content ten onrechte beschikbaar is op hun platform. Is die content er toch, dan kunnen ze aansprakelijkheid voorkomen door de content na een ontvangen melding meteen te verwijderen en te voorkomen dat er in de toekomst uploads plaatsvinden.

Vuist maken

Om claims van rechthebbenden zoveel mogelijk te voorkomen zullen de platforms de publicaties op hun platforms zeer waarschijnlijk proactief gaan filteren, zo vrezen critici. Zij zijn bang dat er met zo’n ‘uploadfilter’ censuur op het internet ontstaat.

Volgens Roerdink zullen vooral deze aanpassingen van de Auteurswet, die gaan over het gebruik van beschermde content, grote gevolgen hebben. “Vooral deze aanpassingen hebben tot enorme discussies en grootschalige lobbyprocessen geleid en raken de democratie, vrijheid van informatie en de groter wordende dominantie van techplatforms.” Visser verwacht dat de gevolgen het grootst zullen zijn voor de grote techplatforms, “mits de rechthebbenden in staat zijn een vuist te maken en serieuze licentievergoedingen weten af te dwingen”. “De nieuwe regels kunnen een gamechanger zijn, omdat de grote platforms waar het geld verdiend wordt nu zelf moeten gaan betalen.”

Procedures

Hoe streng de filters van de techplatforms zullen zijn en hoeveel content zij zullen weren is nog onduidelijk. Online platforms als Facebook, Twitter en YouTube moeten volgens de nieuwe regels een klacht- en beroepsprocedure aanbieden waarmee gebruikers bezwaar kunnen maken als bijvoorbeeld hun video of foto wordt geweigerd vanwege een auteursrechtschending.

Deskundigen verwachten dat in dit kader veel geprocedeerd gaat worden. In welke mate en waarover geprocedeerd zal worden hangt volgens Groen onder meer af van de technologische ontwikkelingen. “Wanneer het filteren op een snelle, goede manier gebeurt en tot weinig oneerlijkheden leidt, zal het aantal procedures kunnen meevallen.”

Meer spanning

De grote vraag is volgens Visser voor welke manier van monetizing techgiganten zullen kiezen, oftewel hoe zij via hun platforms geld kunnen verdienen met de door hen aangeboden content, en hoe transparant zij daarover zullen zijn. Ook interessant vindt hij de vraag hoe onlinediensten zullen omgaan met klachten over uploadfilters. “Dat zou ook kunnen meevallen, omdat steeds vaker wordt gekozen voor monetizing bij korte fragmenten.” Daarbij hebben de onlinediensten geen toestemming vooraf nodig en hoeven ze niet te betalen voor auteursrechtelijk beschermde werken.

Roerdink verwacht dat de spanning tussen vrijheid van informatie, de rechtspositie van auteursrechthebbenden, de levensvatbaarheid van kleine en middelgrote bedrijven en de marktmacht van techplatforms zal toenemen. “Er zullen uitvoerige juridische discussies volgen tot aan het Europese Hof van Justitie toe over de uitleg van de richtlijn, die jaren kunnen duren. Ondertussen zal de technologische innovatie onverminderd voort denderen. Het is de vraag of de regels echt future proof zijn.”

Volgens Groen zijn de nieuwe auteursrechtregels “een stap in de goede richting”, maar hij verwacht dat er nog steeds discussies zullen zijn over allerlei onderwerpen. “Door alle politieke belangen die in het auteursrecht spelen is het niet gelukt een goed opererend eenduidig rechtskader tot stand te brengen, zoals de EU-lidstaten in het merkenrecht wel hebben gerealiseerd.” Zo is er volgens hem voor de collectieve beheersorganisaties nog geen duidelijk, eenduidig kader, waardoor er in EU-lidstaten verschillende tarieven gelden voor bijvoorbeeld het maken van een thuiskopie. “Elk land heeft zijn eigen CBO’s, die verschillende tarieven hanteren. Daardoor kan het gebeuren dat je voor het draaien van hetzelfde plaatje van Beyoncé in een Nederlands café een ander bedrag moet betalen dan in een Duits café.”

Lappendeken

Tot slot aan Visser, Roerdink en Groen de vraag wat hen in het hele proces rond het nieuwe auteursrecht het meest heeft verbaasd. Visser: “De heftige reactie op het uploadfilter was ongekend, vooral in Duitsland. Uploadfilters zijn echter onvermijdelijk. Voor ‘ergere dingen’ zoals racisme, terrorisme, kinderporno en virussen begrijpt iedereen dat. Voor auteursrechtinbreuk leidt dat tot heilige verontwaardiging, terwijl het al jaren gebeurt.”

Roerdink verbaast zich er vooral over dat de Europese Commissie ambitieuze plannen heeft voor het tot stand brengen van een Europese digitale economie, maar ook nu weer erg veel en uiteenlopende onderwerpen in één voorstel lijkt te willen behandelen. “Recentelijk hebben we dat ook gezien in de discussies over de ePrivacyverordening. Dat leidt tot vertragingen in het wetgevingsproces en komt de kwaliteit van de wetgeving niet altijd ten goede.”

En Groen zegt: “Hoewel het doel van de DSM-richtlijn is om te komen tot eenduidige Europese markt is de nieuwe wetgeving ten aanzien van veel onderwerpen nog altijd een lappendeken.”

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven