Aanleiding voor het onderzoek, waarbij de toegang tot het notariaat voor burgers en kleine bedrijven onder de loep is genomen, waren Kamervragen over hoe toegankelijk notarissen in Nederland zijn voor mensen met een smalle beurs. De onderzoekers concluderen dat er op verschillende rechtsgebieden inderdaad knelpunten bestaan voor mensen met beperkte financiële middelen.
Kosten
Met name in het familievermogensrecht zien de onderzoekers dat mensen “afhaken of überhaupt geen contact opnemen met notarissen”. Dan gaat het bijvoorbeeld om het afwikkelen van nalatenschappen of het laten opstellen van testamenten, levenstestamenten of samenlevingscontracten.
De belangrijkste reden dat mensen de gang naar het notariaat in zulke gevallen soms niet maken, zijn de hoge kosten die daarmee gemoeid zijn. Dat treft vooral mensen die het toch al niet breed hebben: “kosten voor notariële diensten in het familierecht kunnen een aanzienlijke belemmering vormen voor mensen met lage inkomens of schulden”, zo valt te lezen in het rapport.
Chique
De onderzoekers vonden naast de kosten echter nog andere redenen waarom mensen soms niet naar de notaris gaan terwijl dat wel nuttig voor ze zou kunnen zijn. Daarbij wordt onder meer de “chique uitstraling van kantoren” genoemd als reden die mensen ervan weerhoudt om naar de notaris te gaan.
“Maar ook kenmerken van burgers zelf, zoals hun vaardigheden, de prioriteiten die ze stellen of hun kennis over de meerwaarde van notariële akten, spelen een rol. Niet alleen mensen met weinig financiële middelen, maar ook ouderen, alleenstaanden, samenwoners, samengestelde gezinnen, mensen met een migratieachtergrond, kleine ondernemers of mensen met beperkingen, maken niet altijd gebruik van de notaris, terwijl dit in bepaalde situaties wel raadzaam of behulpzaam zou zijn.”
Sociaal notaris
Het onderzoek sluit af met enkele suggesties voor verbeteringen. De onderzoekers wijzen op de mogelijkheid tot intensievere samenwerking met hulpverleners, “zoals het Juridisch Loket, sociaal raadslieden of schuldhulpverleners”, om de drempel voor mensen met beperkte financiële middelen om naar de notaris te gaan te verlagen.
De onderzoekers komen ook met een andere suggestie: de oprichting van het sociale notariaat. Daar zouden notarissen “tegen gereduceerde tarieven diensten aanbieden aan mensen met beperkte middelen”, vergelijkbaar met de sociale advocatuur. Om dat te financieren, zouden notariële diensten kunnen worden opgenomen in het stelsel voor gefinancierde rechtsbijstand, zo werken de onderzoekers hun suggestie verder uit.
De sociaal notaris is overigens geen geheel nieuw idee. Toenmalig minister Weerwind van Rechtsbescherming onderzocht de mogelijkheden tot oprichting van het sociaal notariaat al in 2023, en in de praktijk zijn er al notarissen die voor mensen met een smalle beurs maatwerk proberen te leveren.
Het volledige rapport is beschikbaar via het WODC, dat ook een infographic publiceerde met de belangrijkste bevindingen.
