Het boek Het schrijverskasteel van de Duitse schrijver Uwe Neumahr biedt een unieke kijk op de processen van Neurenberg door de lens van de journalisten en schrijvers die het proces versloegen. Honderden van hen waren eind 1945 vanuit de hele wereld samengekomen om verslag te doen van de processen. Zij verbleven samen in het perscentrum gevestigd in het kasteel van potlodenfabrikant Faber-Castell, dat in de woorden van Neumahr tijdens de processen een “microkosmos vormde binnen de Neurenbergse macrokosmos.”
Het schrijverskasteel is geen juridische verhandeling over de Neurenberg-processen. De korte biografieën die Neumahr van veertien journalisten en schrijvers schetst, gaan vooral over de wijze waarop zij over de processen berichtten. Afgezien van het openingsrequisitoir van Robert H. Jackson en het verhoor van Hermann Göring vonden de aanwezige journalisten de verhandelingen in de rechtszaal meestal doodsaai. Dit had ermee te maken dat alle documenten in de rechtszaal moesten worden voorgelezen. “Het proces is eigenlijk het beste met kauwgom te vergelijken: de bitterzoete mentholsmaak is allang weg, je hebt alleen nog maar dat taaie spul in je mond”, aldus een van de journalisten. Om de aandacht te herwinnen toonden de aanklagers beeldmateriaal van de vernietigingskampen gemaakt direct na de bevrijding ervan. De beelden maakten velen sprakeloos: “Wat er in de kampen gebeurde is zo verschrikkelijk dat je er niet over mag zwijgen en niet over kunt spreken”, schreef de Duitse schrijver Erich Kästner.
Een terugkerend thema onder de aanwezigen in het perscentrum was de vraag of de Duitse bevolking collectief schuld droeg voor het nazibewind. Zo kort na het einde van de oorlog zochten velen de schuld in de Duitse volksaard, zoals de Amerikaanse journalisten William Shirer en Martha Gellhorn. Een van de weinigen die zich tegen deze algehele criminalisering van de Duitsers keerde, was Willy Brandt, de latere bondskanselier, die in 1933 Duitsland was ontvlucht en in Neurenberg aanwezig was voor Scandinavische media.
Kleurrijk beeld
De verschillende achtergrond van Neumahrs hoofdrolspelers geeft een kleurrijk beeld aan opvattingen over de Neurenberg-processen. Zo stelde Markus Wolf, het latere hoofd van de buitenlandafdeling van de Oost-Duitse Stasi, het kapitalistische systeem als zodanig verantwoordelijk voor de misdaden van de nazi’s. Vrouwelijke journalisten als de Amerikaanse Janet Flanner hadden kritiek op het feit dat het proces uitsluitend een mannenaangelegenheid was: beklaagden, aanklagers en rechters. “Ook dit proces heeft te lijden onder het vermoeiende egoïsme van bepaalde beroeps-mannen, in elk geval bij de Amerikanen, die zichzelf veel te graag horen praten.” Erika Mann, die Duitsland in de jaren dertig was ontvlucht en in Neurenberg aanwezig was als Amerikaanse oorlogscorrespondent, verfoeide schrijvers als Wilhelm Süskind die in Duitsland waren gebleven: zij zag hen na de oorlog als een cynisch voorbeeld van “innere Emigration”, iemand die niet fysiek in exil was gegaan, maar zich slechts innerlijk aan het nazibewind aan willen onttrekken.
Levendige portretten
Uwe Neumahr is erin geslaagd levendige portretten te schetsen van zijn hoofdrolspelers en van hun kijk op de Neurenberg-processen. Het boek is vlot geschreven en is een aanrader voor iedereen die belangstelling heeft voor het herstel van de democratische rechtsstaat na de val van het naziregime.
Uwe Neumahr, Het schrijverskasteel, Querido
- pluspunt (+): vlot geschreven, biografisch, vernieuwend
- minpunt (-): smaakt naar meer!
- Sterren: 4
Geert Potjewijd is partner bij De Brauw Blackstone Westbroek N.V.
Streamer: De beelden van de vernietigingskampen maakten velen sprakeloos
