Het einde van het jaar, dit keer 2014, is weer in zicht. De auteurskoek van Kluwer kwam dit jaar, na mijn klacht van vorig jaar over langwerpige koek en een rond koekblik, gelukkig in een passend blik – waarvoor hartelijk dank, ook namens het KeI-IT-Civiel team.
Mijn toga hangt weer eens thuis in de kast. Misschien wel voor altijd.
Voorlopig gaat al mijn aandacht naar de digitalisering van de civiele rechtspraak in het Kei-IT-Civiel project. In dit project bouwt een wolk van procesontwerpers, procesreglementschrijvers, ontwerpers en bouwteams het nieuwe digitale proces voor de civiele rechtspraak.
Terugblik: liever een mooie schikking dan een briljante uitspraak
Als ik terugkijk op de zaken die ik de afgelopen vier jaar als bestuursrechter heb gedaan, dan bewaar ik de beste herinneringen aan de zaken waarin de partijen onderling een oplossing vonden. Ik hoor dat ook wel van andere collega’s. Dat blijft me steeds weer verbazen, ook van mezelf. Je zou toch verwachten dat rechters, wiens beroept toch het voortbrengen van juridische beslissingen is, de meeste beroepstrots ontlenen aan een mooie uitspraak. Maar nee, wij worden blijer van een mooie regeling. Misschien houden rechters eigenlijk wel niet van ruzie. Dit is de zaak die me het meest bij is gebleven: de advocaten debatteerden op de zitting urenlang op de vierkante millimeter over de definitie van een wettelijk begrip, totdat ik vroeg of dat nou echt zo moest, en of het niet anders kon. Daarna duurde het nog twintig minuten, maar toen was het geschil opgelost. Het knelpunt zat hem niet in die definitie, maar heel ergens anders. Soms is er natuurlijk meer voor nodig, maar zonder schikkingsbereidheid van de partijen lukt het niet, en een bereikte schikking is dus ook niet iets om je als rechter op voor te laten staan. Ik hoor steeds vaker oudere collega’s zeggen dat ze dat geruzie in het contradictoire proces beu zijn. Zo gaat dat: naarmate je langer met iets bezig bent worden de nadelen duidelijker en gaan ze meer knellen. Deze collega’s gaan zich vaak bezighouden met mediation en andere vormen van geschiloplossing waar geen premie staat op zo lang mogelijk je gelijk volhouden, en wel op constructieve samenwerking.
Deze teleurstelling over het probleemoplossend vermogen van de rechterlijke procedure is terecht. Uit de Geschilbeslechtingsdelta’s van het WODC en de Paths to Justice-onderzoeken van prof. Hazel Genn in het Verenigd Koninkrijk blijkt dat de uitspraak van de rechter in de helft van de gevallen het probleem niet oplost.
Mijn eigen civiele ervaring, vooral als kantonrechter, is alweer even geleden. Als bestuursrechter heb ik de afgelopen vier jaar veel geleerd dat nu voor KeI Civiel van pas komt. De nieuwe civiele basisprocedure moet meer gaan lijken op wat er de afgelopen jaren in het bestuursrecht al is bereikt met de Nieuwe Zaaksbehandeling: na de fase van dossiervorming een mondelinge behandeling waarin de oplossing van het probleem centraal staat. Dat betekent dat de rechter met een benadering uit de conflictdiagnose de belangen en knelpunten inventariseert en verkent waar de oplossing in kan schuilen. Een uitspraak is alleen nodig als alle andere middelen niet blijken te slagen. De ervaring leert wel dat er, naarmate bestuursorganen zelf in de eerdere fasen effectiever aansturen op oplossingen, voor de rechter minder op te lossen overblijft. Mijn eigen ervaring daarbij is dat de rechter in bijvoorbeeld geschillen over arbeidsongeschiktheid niet veel ruimte meer heeft omdat die in bezwaar al opgebruikt is.
Vooruitblik: nieuwe proceswetgeving en digitaal procederen
Het komend jaar wordt heel interessant, dat durf ik nu al wel te voorspellen. Het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering wordt ingrijpend gewijzigd. De Algemene Wet Bestuursrecht wordt ook aangepast. Als deze wijzigingen van kracht worden, gaat de rechtspraak stapsgewijs digitaal procederen invoeren in alle gerechten. Zo wordt digitaal procederen verplicht voor iedereen, behalve voor privé-personen die voor zichzelf procederen. Dat het spannend wordt, blijkt onder meer uit een bericht in het Advocatenblad van afgelopen week dat meldt dat de NOVA in de Tweede Kamer heeft gezegd dat de digitalisering van de rechtspraak niet vlekkeloos verloopt en dat er dingen niet op orde zijn. Mijn advies aan de lezer: houd het volgende nummer van Computerrecht in de gaten, want dat wordt een themanummer over digitalisering en rechtspraak.
