Dat de strafrechter tegenwoordig niet meer de enige is die sancties kan opleggen was al bekend. Maar hebben ook de civiele rechter en de bestuursrechter taken zien verschuiven naar bestuursorganen of andere niet-rechterlijke instanties? Jazeker, toont een onderzoek van de Radboud Universiteit aan.
De onderzoekers hebben in kaart gebracht in welke wetsvoorstellen op het terrein van het civiele en het bestuursrecht in de periode 2004-2014 een rechterlijke taak is toegekend aan een bestuursorgaan of ander niet-rechterlijk orgaan, zoals geschillencommissies of de wetgever. Ook bekeken ze in welke vorm dat plaatsvond en de gevolgen zijn voor burgers en bedrijven. Daartoe bestudeerden ze alle wetgevingsadviezen die de Raad voor de rechtspraak tussen 2004 en 2014 uitbracht.
Vier wetten zijn extra uitgediept: de Wet structurele maatregelen wanbetalers zorgverzekering (overheveling naar een bestuursorgaan: Zorginstituut Nederland); het wetsvoorstel Versterking bestuurskracht onderwijsinstellingen (overheveling naar een geschillencommissie); het initiatiefwetsvoorstel herziening kinderalimentatie en de Wet werk en zekerheid (beide overheveling naar de wetgever).
Van de 356 adviezen die de Raad voor de rechtspraak in de onderzochte periode uitbracht over (concept)wetsvoorstellen, was in 49 gevallen sprake van overheveling of verschuiving van rechterlijke taken, zo blijkt uit het rapport Overheveling rechterlijke taken. In 28 gevallen ging het om taken van de civiele rechter of de bestuursrechter.
Het betrof wetgeving en voorstellen op het gebied van onder meer het familierecht, ontslagrecht, zorg en welzijn en het onderwijsrecht. Naast bestuursorganen kregen geschillencommissies, mediators, gespecialiseerde rechterlijke instanties en de wetgever taken of activiteiten toebedeeld die tot dan toe door de civiele rechter of bestuursrechter werden vervuld. Dat leidde ertoe dat de rol van de civiele rechter werd teruggebracht tot marginale toetsing. In de gevallen waarin de wetgever een taak of activiteit naar zichzelf toe trok, werd de beoordelingsvrijheid van rechters ingeperkt of werden door rechters gezamenlijk ontwikkelde richtlijnen (zoals voor het vaststellen van de hoogte van alimentatie) vervangen door gedetailleerde wettelijke regels.
Overheveling vond plaats omdat er een laagdrempelig alternatief voor geschilbeslechting door de rechter moest komen, een effectievere oplossing van geschillen of andere problemen werd nagestreefd, het ontlasten van de rechterlijke macht en kostenbesparingen voor de overheid en/of partijen.
