In politieverhoren worden nog te vaak gesloten of suggestieve vragen gesteld. Daarmee groeit de kans op valse bekentenissen, waarschuwt politieman en onderzoeker Koen Geijsen in zijn proefschrift Persons at risk during interrogations in police custody, waarop hij volgende maand promoveert aan de Universiteit Maastricht.
Geijsen keek vooral naar het verhoor van zogenoemde kwetsbare verdachten: mensen met psychiatrische problemen of een laag IQ. Hij ondervroeg een groep van ruim honderd rechercheurs, die het afgelopen jaar naar eigen zeggen gemiddeld vijf kwetsbare personen hebben geïnterviewd. Tijdens zulke verhoren nam meer dan de helft van de rechercheurs geen extra maatregelen, zoals het raadplegen van een recherchepsycholoog of een gespecialiseerde collega.
Assessments
Volgens Geijsen hebben agenten waarschijnlijk dagelijks te maken met kwetsbare verdachten, maar herkent de politie die niet altijd. “Dat is op zich niet vreemd, omdat een psychiater of psycholoog vaak meerdere gesprekken en assessments nodig heeft om tot die conclusie te komen. Maar het gaat juist om de rechtsbescherming van deze kwetsbare verdachten.”
Ook analyseerde de onderzoeker 25 verhoren met kwetsbare verdachten. Hij kwam tot de conclusie dat 21 daarvan inadequaat waren uitgevoerd. Zo werden sturende, suggestieve en ongepast gesloten vragen gesteld. Ook stelden agenten meerdere vragen tegelijk. “Dan is de kans groot dat je onbetrouwbare informatie krijgt en een verhoor stuurt”, zegt de onderzoeker tegen de NOS.
Tunnelvisie
Er is dan volgens Geijsen sprake van een tunnelvisie. “De rechercheur is op zoek naar bevestiging, niet naar waarheidsvinding”. Slechts vijf procent van de vragen in de verhoorverslagen die Geijsen heeft onderzocht was een open vraag. “Terwijl open vragen de meeste informatie opleveren.”
Ook het onder druk zetten van de verdachte is een methode die vaak wordt gebruikt, maar niet werkt, zegt Geijsen. “Uit heel veel onderzoek blijkt dat wanneer je stress veroorzaakt, het voor mensen een probleem wordt om informatie uit het geheugen op te diepen. Mensen kunnen zich dan moeilijker dingen herinneren.”
De Nederlandse verhoormethode is volgens Geijsen nooit onderzocht op effectiviteit. “In het buitenland is dat wel onderzocht en daaruit blijkt dat een andere methode, investigative interviewing, op een neutrale manier veel meer betrouwbare informatie oplevert.” In landen als Groot-Brittannië, Noorwegen, Indonesië en Vietnam wordt deze methode al gebruikt.
Vrijgesproken
Valse bekentenissen na verhoren, met name door kwetsbare verdachten, komen met enige regelmaat voor. Zo werd bejaardenverzorgster Ina Post veroordeeld voor het doden van een bejaarde vrouw, maar dertien jaar later vrijgesproken door het gerechtshof omdat er twijfel was over de betrouwbaarheid van haar bekentenis.
Ook in de Schiedammer Parkmoord werd een valse bekentenis gedaan. Kees B. zat vier jaar in de cel, maar bleek onschuldig toen Wik H. de moord op de 10-jarige Nienke bekende.