In Nederland heeft men nog steeds een wat laatdunkende kijk op Klare Taal/Plain English. In Angelsaksische landen is dat anders. Valt de ‘kloof tussen Burger en Recht’ te dichten? Lees verder over ‘taal-op-de-hurken’.
“Ingewikkelde causaliteit kun je niet op de hurken uitleggen. Ik zeg het met nadruk omdat het onder juristen en politici tegenwoordig hip is om aan te dringen op Klare Taal in de rechtszaal. Jurisprudentie op vmbo-niveau oogt sympathiek, maar om de filosoof Wittgenstein te parafraseren: de grenzen van onze taal zijn de grenzen van ons begrip. Die zijn met filmpjes en Klare Taal snel bereikt. Het is een gevaarlijk duo”, aldus Harald Merckelbach, hoogleraar rechtspsychologie aan de Universiteit Maastricht in de NRC.
Huh…? Waar komt dat ineens vandaan? Nog even afgezien van wat er dan wel geWittgenstein-parafraseerd wordt, ging de column over het (niet moeilijk te manipuleren) gebruik van beeld-materiaal in rechtszaken, maar in de laatste alinea komt een plotse uithaal naar Klare Taal, door Merkelbach gedefinieerd als “jurisprudentie op vmbo-niveau”. Diepe zucht.
Wat mij betreft spreken ze bij de familie Merkelbach thuis Kawésqar met z’n allen, moeten ze zelf weten, maar in de rechtszaal dient men toch heus een taal te bezigen die begrepen wordt. Of anders moet dat minstens geprobeerd worden… Het gaat om het PUBLIEK (of dat nu vmbo’ers zijn of niet). Met andere woorden: voor wie is de geschreven/gesproken boodschap bedoeld?
In Engelstalige landen (en met name in de USA en Australië) zijn ze al zeker veertig jaar bezig met het herschrijven van juridische teksten (wetten, regelgeving, contracten enzovoort) in Plain English, het equivalent van Klare Taal. Of het nu gaat om het Commity for Drafting and Editing Court Rules, het hertalen van de Federal Rules of Civil Procedure (FRCP), of het begrijpelijker maken van hypotheekaktes, overal is men ermee bezig.
Misschien komt de interesse in Klare Taal/Plain English in Engelstalige landen ook wel doordat ‘de gewone burger’ (de vmbo’er?), in ieder geval in theorie, veel meer met de rechtsgang te maken heeft. Neem nu bijvoorbeeld de jury in een Amerikaanse rechtbank waar (opnieuw: in theorie) iedere burger voor opgeroepen kan worden. De zogenaamde jury instructions (ofwel de tekst die juryleden voor aanvang van een zaak van de rechter krijgen te horen) stammen uit 1850 en zijn geschreven door Chief Justice Shaw van het Massachusetts Supreme Court (in de zaak Commonwealth v. Webster, 59 Mass. 295). Veel woorden zoals reasonable doubt, to draw an interference, proximate and approximate cause, circumstantial evidence en mitigating factors zijn bij juryleden onbekend en andere woorden zoals aggravating hebben in de oren van de niet-juridisch onderlegde juryleden de ‘normale’, dat wil zeggen niet-juridische betekenis (in het geval van aggravating: annoying). Lees hier verder over in het artikel Not So Plain English: In Many States, Jury Instructions are Confusing in het tijdschrift van de American Bar Association (ABA).
In 1994 boog het Amerikaanse Supreme Court zich over de bewoordingen van jury instructions in de staten Nebraska en Californië (Victor v. Nebraska en Sandoval v. California 511 U.S. 1), De eind juni vorig jaar teruggetreden Justice Kennedy schreef in zijn opinion: It was commendable for Chief Justice Shaw to pen an instruction that survived more than a century, but, as the Court makes clear, what once made sense to jurors has long since become archaic. In fact, some of the phrases here in question confuse far more than they clarify.
144 jaar lang was men bang dat veranderingen in bewoordingen (in dit geval jury instructions) zouden leiden tot een stortvloed van hoger beroepszaken. Die bewoordingen werden immers al 144 jaar gebruikt en hadden hun juridische waarde wel bewezen. Met de uitspraak van het Supreme Court in 1994 echter, was, ironisch genoeg, het tegenovergestelde het geval. Veel Amerikaanse staten begonnen in de vrees voor een échte stortvloed van hoger beroepszaken onmiddellijk aan een Plain English-hertaling. Een proces dat nog steeds gaande is. Gezegd dient hier te worden dat Klare Taal/Plain English lang niet alleen het vervangen van woordjes behelst. Onder meer ‘toon’ (mensen direct aanspreken met u/jij, bijvoorbeeld), ’stijl’ (actieve in plaats van passieve zinnen bijvoorbeeld) en ‘indeling/organisatie’ van een tekst spelen net zo’n grote rol.
Vallen al deze inspanningen écht in de categorie ‘op de hurken uitleggen’? Ik besluit met een Wittgenstein-citaat (want van parafrases wordt het alleen maar schimmiger): “Waar men niet over spreken kan, daarover moet men zwijgen” (Tractatus Logico-Philosophicus). Niet helemaal wat Ludwig bedoelde, maar het volstaat voor even.
