Gedupeerden kunnen op basis van de Wet afwikkeling massaschade collectieve actie (WAMCA) collectief een rechtszaak aanspannen en schadevergoeding eisen. Zulke rechtszaken kosten veel geld, die worden gefinancierd door commerciële partijen. Maar als er een zaak speelt waarbij een financier niets kan verdienen, dan is er een probleem. Een speciaal fonds voor de financiering van de (proces)kosten in massaclaims kan een manier zijn om te zorgen dat alle burgers in deze zaken daadwerkelijk hun recht kunnen halen. Onderzoekers van de Erasmus Universiteit en de Universiteit Tilburg concluderen dat de tijd nog niet rijp is voor zo’n ‘processenfonds’: er zijn nog te veel onzekerheden rond de WAMCA, ontwikkelingen in de financieringsmarkt, mogelijk toekomstige (Europese) wetgeving en de financiële haalbaarheid van een dergelijk fonds.
Hoge kosten
De kosten van collectieve acties kunnen oplopen tot enkele miljoenen euro’s voor collectieve schadevergoedingszaken. De door de overheid gesubsidieerde advocaten zijn niet beschikbaar voor collectieve acties en dat geldt ook voor een rechtsbijstandsverzekeraar – die richt zich doorgaans alleen op individuele verzekerden. Daarnaast is financiering via een eigen bijdrage van de benadeelden vanwege gebrek aan draagkracht vaak niet haalbaar.
Structurele financiering
Uit het onderzoek, in opdracht van het WODC, onder 59 WAMCA-zaken blijkt dat 78 procent niet-schadevergoedingszaken zijn. Deze zaken, die doorgaans minder kostbaar zijn, worden tot nu toe gefinancierd door ledencontributie en eventuele andere bronnen, zoals private donaties of crowdfunding. Maar door beperkte budgetten moeten zaken strikt worden geselecteerd. Voor deze zaken bestaat daarom behoefte aan meer structurele financiering, aldus de onderzoekers.
Voor dure schadevergoedingszaken is financiering door een commerciële partij noodzakelijk die de kosten en de risico’s van de procespartijen op zich neemt. Bij een geslaagde zaak krijgt de procesfinancier vaak een deel van opbrengst. Voor het geringe aantal WAMCA-schadevergoedingszaken dat sinds 1 januari 2020 voor de rechter is gebracht is het gelukt financiering te krijgen. Maar dat kan in de toekomst anders zijn als er mogelijk zaken komen die niet lucratief zijn voor financiers.
Commerciële belangen
Een voordeel van zo’n commerciële procesfinancier is dat deze het financiële risico’s draagt en expertise in huis heeft. Maar de commerciële belangen van de procesfinancier kan van invloed zijn op de strategische keuzes in het proces. Een processenfonds kan hiervoor een oplossing bieden, dat wordt gevuld met de opbrengsten uit de collectieve acties of wat daarvan overblijft.
Beperkte regulering
Maar volgens de onderzoekers is het voor zo’n fonds nog te vroeg. Nu er nog geen einduitspraken zijn gedaan in WAMCA-zaken, is het onzeker of er voldoende schadevergoedingen worden toegewezen en of er voldoende ‘overblijft’ voor het fonds. Verder is de markt van de commerciële procesfinanciering volop in ontwikkeling. Het aantal Nederlandse en in Nederland actieve buitenlandse financiers is toegenomen. In reactie daarop ontstaan ook andere initiatieven, zoals stichtingen die voor specifieke collectieve belangen opkomen. Ook ontwikkelt zich de vooralsnog beperkte regulering van financiering door commerciële derden: sinds juni 2023 geldt de Europese Richtlijn representatieve vorderingen voor consumenten en laat de Europese Commissie verder onderzoek verrichten naar commerciële derdenfinanciering in de EU. Omdat het niet duidelijk is wat dit gaat betekenen voor commerciële procesfinanciering, komt een processenfonds te vroeg.
Lees hier het WODC-rapport Nut, noodzaak, vormgeving en kosten van een (revolverend) processenfonds voor collectieve acties
