Cleiren: ‘Verkeerde keuzes strafvordering’

Delen:

Tineke Cleiren
Foto Chantal Ariëns

Een trein die helaas niet meer te stoppen is. Zo ziet hoogleraar strafrecht Tineke Cleiren de grote wetgevingsoperatie die over enkele jaren moet leiden tot een nieuw Wetboek van Strafvordering. Er zijn verkeerde keuzes gemaakt, over te veel zaken is onvoldoende nagedacht en de systematiek dreigt verloren te gaan. “De Tweede Kamer zag te laat dat de ‘modernisering’ van het wetboek zo ingrijpend zou worden”, zegt ze in een interview in het nieuwe nummer van Mr.

Rond 2000 ontstond de wens om het Wetboek van Strafvordering, dat dateert van 1926,  aan te passen aan de tijd. De hoogleraren Marc Groenhuijsen (Tilburg) en Geert Knigge (Groningen) stelden in hun rapporten uit het Onderzoeksproject Strafvordering 2001 enkele fundamentele wijzigingen voor. Daar gebeurde pas jaren later, in 2014, iets mee. Volgens Tineke Cleiren kwam dat doordat de aandacht binnen justitie ‘elders’ lag. “Of zo’n project wordt opgepakt, hangt erg af van de minister. En het was minister Opstelten die iets groots wilde nalaten en ermee aan de slag ging. Hij dacht dat hij het in twee jaar wel even zou klaren. We weten nu: dat is niet gelukt.”

Stofkam

Inmiddels is het project veel groter geworden dan men toen voor ogen had. Opstelten wilde het Wetboek van Strafvordering bij de tijd brengen: moderniseren, niet herzien. Het moest een kleine operatie worden, maar is toch uitgegroeid tot een complex en ingrijpend geheel, met als uitgangspunt: niet sleutelen aan de strafvorderlijke beginselen. Het wetboek zal, zo vermoedt Cleiren, overzichtelijker worden ingedeeld. Maar het belangrijkste gereedschap is de stofkam, en dat vindt ze te weinig. “Ik had liever gezien dat vooraf een aantal duidelijke keuzes werden gemaakt. Wat beóóg je precies met het wetboek? Waarom is er geen duidelijke lijn gekozen naar Europa? Hoe ga je in het wetboek om met de rechtspraak van het EVRM en tendensen in de richting van common law stelsels? Er komen immers via de rechtspraak van het EHRM normen ons strafproces binnen die niet zonder meer passen op onze fundamenten en gegroeide praktijken. Ook staat onze procesrechtelijke cultuur onder druk via beeldvorming over de Amerikaanse strafrechtspleging. Denk maar aan de debatten over juryrechtspraak en aan de inmiddels vertrouwde strafbeschikking en schikkingen met ondernemingen. Een wetboek opbouwen met principes uit twee typen rechtsstelsels leidt niet vanzelf tot een gelukkig huwelijk. Voor een stevig fundament had men beter goed kunnen overwegen hoe karakteristieken van ons civil law systeem zich verhouden tot de karakteristieken van strafrechtelijke common law systemen en tot welke keuzes dat zou moeten leiden.”

Efficiënte weg

Ook over bijvoorbeeld de breuk tussen het vooronderzoek en het onderzoek ter zitting. Er is onvoldoende fundamenteel nagedacht over wat er in het voor- en eindonderzoek moet gebeuren, zegt Cleiren: “Vroeger was het eindonderzoek essentieel, de rechter deed immers ter zitting alles over. We zien in de inmiddels openbaar gemaakte voorstellen dat het vooronderzoek langzaam groter wordt, zodat de rechter alles panklaar krijgt. Dat heeft wel gevolgen voor het onmiddellijkheidsbeginsel en dat soort keuzes zijn niet heel principieel bediscussieerd. Er is met name voor de meest efficiënte weg gekozen.”

Iets vergelijkbaars geldt ook voor de verhouding tussen de procespartijen en de rol die de rechter speelt. In het Angelsaksische model zijn die verhoudingen anders: de strafrechter is meer een scheidsrechter die toehoort en beslissingen neemt over partijen die tegen elkaar strijden. “Bij ons is dat niet zo, maar onze strafrechter schuift wel meer naar die situatie op. Je zou dan moeten nagaan of in het nieuwe wetboek de rol van de procespartijen ten opzichte van elkaar anders moet worden gedefinieerd. Vroeger bood de rechter bescherming aan de verdachte, terwijl hij inmiddels tamelijk lijdelijk optreedt. De advocaat moet dus (pro)actiever zijn en dat zou dus ook gevolgen moeten hebben voor de rechtsbijstand. Helaas. De minister zegt: de rechtsbijstand wordt met de inwerkingtreding van het nieuwe wetboek niet aangepast. Ik zeg: als je iets verandert, doe het dan systematisch en maak dat systeem consistent.”

Halve eeuw

Cleiren vindt het wel lastig om te praten over de operatie strafvordering. Voordat ze in 2000 hoogleraar werd was ze namelijk directeur-generaal wetgeving, rechtspleging, rechtshandha­ving en rechtsbijstand van het Ministerie van Justitie. Ze wil haar opvolgers bij het ministerie niet voor de voeten lopen. Haar kijk op de huidige gang van zaken is echter zuiver wetenschappelijk, en dus kritisch. Zoals op de manier waarop het project verloopt: het wordt per deel afgehandeld, en het Wetboek van Strafvordering gaat bestaan uit acht boeken. “Op zo’n manier is de samenhang ver te zoeken en wordt het problematisch er een eenheid van te maken. De systematiek is belangrijk, en deze operatie had dus een andere weg verdiend.”
En die had moeten beginnen met een principiële doordenking. Waarom een modernisering en geen herziening? Cleiren: “Als je nu zo’n grote operatie doorloopt, die zeker tien jaar duurt en die zoveel geld kost, dan zullen we de komende jaren niet meer met een voorstel voor herziening kunnen aankomen. Hier zitten we nog een halve eeuw aan vast. Daarom is de route die is gekozen niet gelukkig.”

Ze is met een aantal anderen in de Tweede Kamer geweest om hun visie te geven. De Kamerleden waren het met hen eens, maar omdat het traject al zo ver was, kon het niet meer worden gestopt. “De Tweede Kamer zag te laat dat de ‘modernisering’ van het wetboek zo ingrijpend zou worden.”

Lees het hele interview met Tineke Cleiren in het nieuwe nummer van Mr., dat 6 juni verschijnt.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven