“Juristen hebben veel met taal te maken, maar moeten ook vaak een oordeel geven op basis van getalsmatige informatie,” legt Franses uit. Hij is hoogleraar econometrie aan de Erasmus School of Economics en geeft ook onderwijs aan derdejaars studenten aan de Erasmus School of Law. “Bij getallen kun je onder meer denken aan gemiddeldes, verdelingen en kansen. Dit boek heb ik gemaakt om juristen te helpen getallen in de context te kunnen plaatsen. Wat is groot, wat is klein, wat is onwaarschijnlijk en wat komt vaker voor?”
Duizendtallen
Het is goed dat juristen vragen kunnen stellen over getalsmatige onderwerpen, meent Franses. “Om zich bijvoorbeeld te laten uitleggen op welke cijfermatige onderbouwing een advies is gebaseerd.”
Het boek is opgebouwd uit negen hoofdstukken, waarbij het eerste hoofdstuk begint met basisschoolkennis. “We doen tegenwoordig veel met de rekenmachine, maar het is goed dat je van te voren kunt inschatten hoeveel de uitkomst ongeveer moet zijn,” licht Franses toe. “Dus dat je na een tikfout niet met duizendtallen verdergaat, terwijl het honderdtallen moeten zijn.”
Bij kansberekening gaat het bijvoorbeeld om de kans dat een DNA-test een onschuldige persoon toch weet aan te wijzen als dader. “Of wat is de kans dat je ten onrechte van te hard rijden wordt beticht als er 200.000 auto’s worden geflitst, en er toch een kleine foutmarge is?”
Kansberekeningen
Op de vraag wat juridisch studenten het moeilijkst vinden, antwoordt Franses: “In het begin hebben ze vooral moeite met snel leren rekenen. Sommige mensen vinden het optellen van 1/6 en 1/7 best een uitdaging, hoewel we dat allemaal hebben gehad in groep 7 van de basisschool. En kansberekeningen vinden ze moeilijk. Dat bijvoorbeeld iets dat maar een kleine kans heeft toch heel groot kan worden als je maar vaak genoeg metingen doet. Of het berekenen van de kans dat iemand schuldig is als je bewijsmateriaal hebt. Daar kun je op een klassiek statistische manier naar kijken of op een Bayesiaanse manier waarin je voorkennis meeneemt in je berekeningen.’
Oordelen op basis van getallen komt voor in allerlei zaken in verschillende rechtsgebieden. Franses noemt belastingen, verzekeringspremies, fraude, letselschade en huizenprijzen die zakken door de aardbevingen. “Maar ook strafrecht: hoe groot is, als iemand aanwezig was op de plaats delict, de kans dat hij het misdrijf heeft gepleegd? Het is steeds belangrijk om te weten: wat is groot, en wat is klein, met andere woorden: wat zijn grote of kleine verschillen? En dat geldt ook voor voorspellingen. Bijvoorbeeld als je voorspelt dat het aantal ongelukken afneemt bij het invoeren van een bepaalde wet.”
Lucia de Berk
In de zaak Lucia de Berk ging het gruwelijk mis met kansberekeningen, wat leidde tot een gerechtelijke dwaling. De verpleegster van het Juliana Kinderziekenhuis werd wegens zeven moorden en drie pogingen daartoe veroordeeld tot levenslang en tbs. De rechters baseerden zich onder meer op de verklaring van een statisticus. Die was in opdracht van het ziekenhuis tot de conclusie gekomen dat het geen toeval kon zijn dat Lucia de Berk altijd in de buurt was van onverklaarbare sterfgevallen.
Franses zegt daarover: “We hebben de neiging de kansen op gebeurtenissen met elkaar te vermenigvuldigen alsof ze niks met elkaar te maken hebben. Als je dat doet, dan is die kans wel heel erg klein. Dan gaan mensen zeggen: ‘als dat allemaal tegelijk gebeurt, kan dat geen toeval zijn, dus moest Lucia de Berk er wel iets mee te maken hebben’.” Beheersing van getallen is dus belangrijk, vindt Franses. “Het zou mooi zijn als dit soort kwantitatieve inzichten bij het onderwijs voor juristen gaan horen.”
Algoritmes
In zijn boek besteedt Franses ook aandacht aan kunstmatige intelligentie en algoritmes. “Als ik de discussie lees over algoritmes en de gevolgen voor keuzes van mensen, bijvoorbeeld bij de Belastingdienst in de kindertoeslagaffaire, dan is het goed dat je een beetje weet wat een algoritme is,” betoogt Franses. “Het is nuttig om te weten dat algoritmes zelf niks kunnen, en dat het geen robots zijn. Ze worden geprogrammeerd door mensen.”
