Ruimtelijke ordening is een prachtig werkveld. Deze keer mijn aandacht voor de motiveringsplicht voor gemeenten. Een gemeente kan bijvoorbeeld de realisatie van een appartementencomplex in het centrum wel willen of juist niet willen. In beide gevallen zal de gemeente haar keuze kunnen (en moeten) motiveren. Het speelveld ligt voor de gemeente wat dat betreft toch volledig open.
Het is duidelijk dat het voor een gemeente heerlijk is om mee te werken. Dit in tegenstelling tot de burgers die geconfronteerd worden met bijvoorbeeld bouwplannen. Voor deze burgers is het eerder een probleem. Zij menen dat hun omgeving is ‘vastgenageld’ in bestemmingsplannen en/of beleidsregels. Hier blijkt echter relatief eenvoudig door gemeenten van afgeweken te kunnen worden.
Als burger mag je in beginsel vertrouwen op de juistheid van het gemeentelijk beleid. In de praktijk ligt dit echter anders. Momenteel ben ik via Yacht werkzaam als jurist bestuursrecht bij een rechtshulpverlener in het noorden des lands. Onlangs kreeg ik een zaak in behandeling waarbij de gemeente een nieuw bestemmingsplan in procedure had gebracht. Gedurende deze procedure zat de gemeente echter niet stil. Er werd hard gewerkt aan de voorbereiding van een bouwplan. Dit bouwplan was echter strijdig met het in procedure zijnde bestemmingsplan! Met andere woorden: voordat het bestemmingsplan is vastgesteld wordt er al van afgeweken. Terwijl het bestemmingsplan toch hét leidende ruimtelijke ordeningsbeleid is. Leg dat maar eens uit aan de burger.
Als tegenargument van deze toch wel erg ruime gemeentelijke vrijheid wordt dan gewezen op de wettelijke rechtsmiddelen voor burgers. Die middelen zijn er ook, maar beschermen de burger maar ten dele. In de bezwarenfase zal het primaire besluit van de gemeente volledig heroverwogen moeten worden. Dat betekent dat er sprake is van een volledige en hernieuwde belangenafweging. In de volgende fase van beroep werkt dit echter anders. De rechter mag slechts beperkt toetsen. Hij mag niet op de stoel van de gemeente gaan zitten. Dat wil zeggen dat de rechter beoordeelt of de gemeente aandacht heeft geschonken aan alle betrokken belangen. De gemeentelijke afweging van die belangen wordt slechts beperkt getoetst. Slechts bij een evident foutieve belangenafweging wordt de gemeente teruggefloten. Indien het besluit wordt vernietigd, dan krijgt de gemeente de kans om een nieuw besluit op bezwaar te nemen. Oftewel: er volgt een nadere motivering en het bestreden besluit ligt er ‘gewoon’ weer. De burger die het besluit heeft aangevochten krijgt gelijk van de rechter. Maar tot zijn verbazing ligt het besluit er enkele weken/maanden later alweer. En opnieuw: leg dat maar eens uit aan de burger.
Daarbij moet tevens bedacht worden dat een burger aan termijnen gebonden is. Overschrijdt de burger de termijn, dan zijn de gevolgen ingrijpend. Overschrijdt de gemeente een termijn, dan heeft dit (meestal) geen directe gevolgen. Tegenwoordig is er de wet dwangsom, maar of dat zoden aan de dijk zet betwijfel ik. Het is wel een goede stap voorwaarts, maar mijn eerste ervaringen ermee zijn nog niet zo positief. Het gevoel dat de gemeente maar kan doen wat ze wil wordt er niet zomaar door weggenomen.
Bovenstaand probleem, dan wel gevoel, kan in een vroeg stadium grotendeels ondervangen worden. Gemeenten moeten zich bewuster worden van hun taken in deze. Service, burgerbelangen en duidelijkheid zijn hier kernwaarden. Een gemeente moet het eerste (concept-)besluit direct een correcte, volledige en onafhankelijke motivatie meegeven. En niet denken ‘dat vullen we later eventueel wel aan’. Er kan beter een goed gemotiveerd besluit liggen waar niets tegen gedaan kan worden, dan een besluit dat op motivatiegebreken wordt vernietigd en vervolgens opnieuw wordt genomen. En opnieuw en…
