Politieke verschuivingen, maatschappelijke veranderingen, wijzigingen in het medialandschap of de gevolgen van digitale ontwikkelingen kunnen volgens het Europees netwerk van Raden voor de rechtspraak (ENCJ) leiden tot bedreigingen voor de rechtsstaat. Om deze het hoofd te kunnen bieden worden in de Verklaring van Riga verschillende aanbevelingen gedaan.
Waarde
Zo onderstreept de verklaring dat de Raden voor de rechtspraak waakzaam moeten zijn, zodat ze bedreigingen voor de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en de rechtsstaat tijdig kunnen identificeren. Ook wordt aangeraden het maatschappelijke vertrouwen in de rechterlijke macht te versterken. Dat kan onder meer door ‘het verhaal van de rechterlijke macht’ uit te dragen, zodat burgers zich realiseren wat de waarde van een onafhankelijke rechterlijke macht voor henzelf en voor de economische welvaart en de stabiliteit van hun land is.
Enquête
Tijdens de bijeenkomst van de Europese Raden voor rechtspraak op 6 juni in Riga werd ook de uitkomst van een enquête onder rechters over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht gepresenteerd. Meer dan 19.000 rechters uit 32 landen namen deel aan deze Survey on independence.
Spanning tussen staatsmachten
Hoewel de meeste Europese rechters hun onafhankelijkheid positief waarderen, komt een einde aan de trend van geleidelijke verbetering hiervan, die sinds 2015 zichtbaar was. Sommige landen laten zelfs een daling zien. Uit het onderzoek blijkt ook dat de spanning tussen de rechterlijke macht en andere staatsmachten is toegenomen, bijvoorbeeld doordat rechterlijke beslissingen die indruisen tegen de belangen van de regering steeds slechter worden uitgevoerd en door publieke aanvallen op rechters of de rechtspraak.
Gebrek aan respect
Daarnaast zien rechters in veel landen een lage of achterblijvende beloning, hoge werkdruk en onvoldoende middelen voor de rechterlijke macht als bedreiging voor de onafhankelijkheid. Net als het groeiende gebrek aan respect voor de onafhankelijke rechterlijke macht door regering en parlement. Ook ervaren rechters ongepaste druk van de (sociale) media op zaakniveau ervaren.
Resultaten Nederland
In tien landen geven rechters een rapportcijfer van 9 of hoger voor de eigen onafhankelijkheid. Nederland is een van die landen.
Het gros van de Nederlandse rechters, net als die Denemarken, Finland, Ierland, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk, is ervan overtuigd dat geen corruptie plaatsvindt (95 procent of hoger).
Uit de enquête blijkt dat deelnemers een sterk dalend respect voor de onafhankelijkheid van rechters zien bij regering en parlement. 51 procent van de Nederlandse rechters vindt dat de regering voldoende respect toont voor hun onafhankelijkheid, 41 procent vindt dat over het parlement. In 2022 was dat nog 74 respectievelijk 56 procent.
