Artsen zonder Grenzen (AzG) helpt wereldwijd in crisissituaties en besloot voor het eerst in haar geschiedenis ook in Nederland op te treden, toen ze in augustus de chaos zag in Ter Apel. Bij dat besluit werd ook Kristie Tien (42), die als advocaat in dienstbetrekking bij AzG werkt, al snel betrokken. “De organisatie wilde twee artsen, een verpleegkundige en een psycholoog in Ter Apel medische basishulp laten verlenen. Van mij wilde zij weten: ‘Mag dat?’ Ik zocht onder meer uit of er een tent mocht worden neergezet van waaruit werd gewerkt en hoe het zit met eventuele aansprakelijkheden. Ik heb enkele advocaten uit en via mijn netwerk gebeld en met degene die het snelst reageerde zaten we dezelfde ochtend in een call. Binnen één à twee uur moest alles geregeld zijn.”
Next-best-droomjob
Als kind droomde Tien ervan arts te worden bij AzG, maar ze ontdekte al snel dat ze niet tegen bloed en naalden kon. Ze ging rechten studeren, met de hoop advocaat te worden bij een non-gouvernementele organisatie. “Bij zo’n organisatie als advocaat binnenkomen is ontzettend moeilijk, omdat er weinig vacatures zijn, maar het is uiteindelijk toch gelukt. Wat ik nu doe, is de next-best-droomjob.”
Tien werkte hiervoor als advocaat bij Freshfields, bij een advocatenkantoor in China en als legal counsel bij Samsung Electronics Benelux. Ze noemt zichzelf een generalist pur sang. Vragen over contractenrecht en corporate governance pakt ze vooral zelf op, maar voor andere rechtsgebieden vraagt ze haar collega-advocaat of externe advocaten om advies, ook in het buitenland, want AzG werkt vanuit veertig landen.
De organisatie heeft in meerdere landen een hoofdkantoor, waaronder in Nederland. Daar werken vanuit verschillende afdelingen vier juristen: een notarieel jurist, een mensenrechtenjurist en Tien en haar collega, met wie ze een team vormt. Ook met de juristen van de andere hoofdkantoren en het intersectional legal department van AzG hebben zij en haar collega regelmatig contact.
Praktisch
Het werk van Tien is afwisselend en het werkterrein breed. “Vragen kunnen gaan over arbeidsrechtelijke en contractuele zaken, maar bijvoorbeeld ook over belastingtechnische kwesties. Zo adviseerde ik in een conflictgebied in een Afrikaans land over de inkomensbelasting voor onze internationale artsen en andere uitgezonden medewerkers en krijg ik vragen over de koop van AzG-trucks in Oekraïne.”
Haar eerdere werkervaring komt goed van pas. Ze bouwde een uitgebreid netwerk op en deed in China veel ervaring op met het oprichten van entiteiten voor Nederlandse ondernemers. Ook voor AzG moeten regelmatig vestigingen of op zichzelf staande entiteiten worden opgericht in andere landen. “Zo moesten er na de inval van Rusland in Oekraïne in omringende landen heel snel entiteiten of dochterondernemingen worden opgericht om van daaruit hulp te kunnen bieden aan de grote aantallen vluchtelingen. Eerst bepalen we welke hulp we gaan bieden: is dat medische zorg of delen we alleen goederen uit zoals voedsel en slaapzakken? Daarna moet er van alles worden geregeld. Bij medische hulp moeten we bijvoorbeeld weten of er vergunningen nodig zijn om er als arts of verpleegkundige te mogen werken. Als we goederen willen uitdelen, moeten we kijken hoe we die daar krijgen. Moeten er auto’s gehuurd worden? Hoe wordt de opslag georganiseerd?”
Een groot deel van haar werk is dan ook praktisch. “Maar ik moet ook een goede inschatting maken van de juridische risico’s en, als ik die in kaart heb gebracht, advocaten zoeken die hierover kunnen adviseren.” Hun adviezen ‘vertaalt’ ze daarna in voor AzG-medewerkers begrijpelijke taal. Als advocaat bij AzG is het goed als je knopen kunt doorhakken en de koers durft te bepalen, aldus Tien. “Analytisch ben ik minder goed, waardoor ik in de advocatuur zaken wel eens niet grondig genoeg uitzocht. Bij AzG moet je juist snel schakelen en handelen. Dat past bij mij.”
Het meest indrukwekkend vond zij het moment dat de oorlog in Oekraïne uitbrak. “We moesten er razendsnel voor zorgen dat onze teams hulp konden bieden in Moldavië, Polen en Litouwen, omdat we daar grote vluchtelingenstromen verwachtten. Ik was me er erg van bewust dat elk advies dat ik gaf meteen consequenties had voor de hulp die kon worden geboden.” Stressbestendig moet je in haar baan dus wel zijn, lacht ze. “Elke handeling kan direct impact hebben.”
Civiel recht
Ook Annemarijke Verhoeks (50) vindt het mooi dat zij als jurist een concrete bijdrage kan leveren aan belangrijke kwesties waarover in de samenleving veel te doen is, zoals de stikstofproblematiek. Verhoeks werkte voorheen in de advocatuur en als stafjurist en bestuurssecretaris bij de Universiteit Utrecht. Nu is ze manager van de afdeling juridische zaken bij Natuurmonumenten, een organisatie die natuurgebieden, landschappen en cultureel erfgoed in beheer en eigendom heeft en natuur en cultuurhistorie veiligstelt door gebieden en gebouwen aan te kopen, te beheren en toegankelijk te maken.
Bij de afdeling juridische zaken werken zeven medewerkers, die zich vooral bezighouden met civiel recht, zoals overeenkomsten-, erfpacht-, pacht- en huurrecht. Ook passeren bestuursrechtelijke kwesties regelmatig de revue. “We verpachten grond aan boeren en faciliteren bij transities naar duurzame landbouw en agrarisch natuurbeheer om zo biodiversiteit te bevorderen. We ontwikkelen en herontwikkelen natuurgebieden zoals de Markerwadden, vaak in samenwerking met overheden. Daarvoor stellen we diverse overeenkomsten op, waaronder samenwerkingsovereenkomsten. Naast natuurgebieden hebben we ook gebouwen in beheer, die we openstellen voor publiek of verhuren aan andere partijen zoals horecaondernemers. In dat kader adviseren we bijvoorbeeld onze rentmeesters.”
Ook Verhoeks en haar collega’s zijn generalisten, met allemaal een bijzondere expertise. Zelf richt ze zich vooral op erfpacht en huur- en bouwrecht. “Een andere jurist weet bijvoorbeeld veel af van staatssteun of privacywetgeving.” Verhoeks rapporteert aan de directeur financiën en bedrijfsvoering en adviseert de landelijke en lokale afdelingen en de directie over de diverse juridische aspecten. Met twee andere juristen zorgt ze ook voor de juridische, administratieve en financiële afwikkeling van nalatenschappen en legaten.
Sturende rol
De afdeling juridische zaken is gevestigd in het hoofdkantoor in Amersfoort, maar Verhoeks werkt door het hele land en gaat regelmatig ‘het veld’ in. “Is er bijvoorbeeld een vastgoedkwestie in een Natura 2000-gebied, waar sprake is van uitspoeling van nitraat, dan ga ik graag ter plekke kijken. Voor een juridische analyse is dat niet per se nodig, maar het helpt wel als je kennis hebt van de plaatselijke situatie.” Onlangs liep ze nog in de Achterhoek met de gebiedsmanager over het land. “Hij vertelde welke boer bezig is met kruidenrijk grasland en welke boer zijn bedrijfsvoering volledig heeft aangepast om zo duurzaam mogelijk te werken.”
Anders dan in de advocatuur kijkt ze als manager niet alleen hoe kwesties juridisch kunnen worden opgelost, maar ook hoe ze in de toekomst kunnen worden voorkomen, bijvoorbeeld door het stroomlijnen van beleid. “Dat vergt een meer sturende rol en ook dat spreekt mij aan.” Daarnaast denkt ze mee met de belangen van de verschillende betrokkenen.
Haar huidige werk voelt zonder meer zinvoller dan haar vorige banen, zegt Verhoeks. “De universiteit richt zich op het opleiden van de volgende generatie en op onderzoek en dat vond ik ook mooi. Maar in de advocatuur moet je maar afwachten wie er bij je aanklopt en moest ik wel eens belangen van cliënten behartigen waar ik mij persoonlijk niet senang bij voelde. Toen ik weer eens zo’n procedure had was dat voor mij het moment om te besluiten weg te gaan uit de advocatuur.”
De bevlogenheid van haar huidige collega’s en hun betrokkenheid bij de organisatie en de natuur is groot. “Als er niet genoeg vrijwilligers zijn om bepaalde klussen uit te voeren, helpen ook kantoormedewerkers met plezier mee. Dat is mooi om te zien!”
Afwikkeling van nalatenschappen
Anders dan Tien en Verhoeks is Baukje van Aller (40) afkomstig uit het notariaat. Zij werkte onder meer als kandidaat-notaris en als jurist erfrecht en VvE-recht, een specialistisch onderdeel van het vastgoedrecht. Sinds maart 2021 is zij manager bij Bureau Nalatenschappen van Goede Doelen Nederland. Deze brancheorganisatie van 228 goede doelen werkt met haar leden aan kwaliteits- en kennisontwikkeling binnen de sector en behartigt hun belangen. Daarnaast biedt zij verschillende diensten, waaronder het Bureau Nalatenschappen (BN). “Het komt steeds vaker voor dat een goed doel is opgenomen in een testament”, zegt Van Aller. “Er is ook steeds meer aandacht voor. Denk aan de website toegift.nl, een samenwerkingsverband van tachtig goede doelen. Goede doelen kunnen de controle op de afwikkeling van nalatenschappen uit handen geven aan ons bureau.” Vorig jaar voerde BN op ruim 1.900 nalatenschappen de controle uit.
“Na het vrijvallen van een testament wordt de nalatenschap afgewikkeld door een executeur of boedelgevolmachtigde. Onze juristen aanvaarden de meeste nalatenschappen namens de goede doelen beneficiair.” Dit betekent dat ze de erfenis accepteren onder het voorrecht van een boedelbeschrijving en erfgenaam worden. “De juristen zien daarbij toe
op de controle van het verkopen van onroerende en roerende goederen en de rekening en verantwoording. Naast de juridische aspecten wordt van elke nalatenschap een balans bijgehouden en worden onderliggende stukken geadministreerd. Dat is nodig omdat goede doelen jaarlijks door een accountant worden gecontroleerd.”
Blauwdruk
Bij BN werken zes notarieel juristen, een juridisch medewerker, vier paralegals en een ICT-expert. “De juridisch medewerker verwerkt alle vastelegatendossiers en controleert jaarlijks de vruchtgebruikdossiers. De juristen behandelen de erfstellingen, percentagelegaten en nieuwe vruchtgebruikdossiers. De andere collega’s ondersteunen hierbij.” Het is specialistisch werk dat juridische kennis vergt. Alle juristen hebben dan ook als kandidaat-notaris gewerkt. Het erfrecht is de juridische basis van het werk, maar bij de afwikkeling van een nalatenschap komen ook andere rechtsgebieden aan de orde, zoals het huwelijksvermogensrecht, onroerendgoedrecht, ondernemingsrecht en internationaal recht. Het erfrecht heeft al jaren Van Allers belangstelling. “Je bent bezig met de blauwdruk van iemands leven. Iedere nalatenschap is anders en heeft zijn eigen verhaal. Daarnaast is het juridisch en fiscaal interessant.”
Naast juridische expertise vraagt het werk ook bepaalde competenties van het team, zoals analytisch vermogen, inlevingsvermogen, cliëntgerichtheid, snelheid en stressbestendigheid. “Als er een beslissing nodig is over een uitvaart of een bod op een woning, moet je snel reageren. In testamenten kunnen ook bijzondere bepalingen zijn opgenomen, bijvoorbeeld dat een goed doel erfgenaam is onder de voorwaarde dat een goed tehuis voor huisdieren wordt gevonden of dat het geld aan een bepaald project wordt besteed. Ook komt het voor dat er nalatenschappen zijn met bijzondere bestanddelen. Onlangs werden bijvoorbeeld goudstaven gevonden. In dat geval moeten praktische beslissingen worden genomen over de taxatie, het transport en de verkoop.”
Verdwenen nalatenschappen
Van Aller en haar collega’s werken samen met onder meer notarissen, relatiemanagers bij goede doelen, advocaten, fiscalisten, makelaars, ontruimingsbedrijven en professionele en particuliere executeurs. Daarnaast hebben zij regelmatig contact met nabestaanden. Soms moeten bijzondere experts worden ingeschakeld, bijvoorbeeld bij internationale nalatenschappen of nalatenschappen met bijzondere bestanddelen zoals kunstcollecties, oldtimers of cryptovaluta. “Ons werk geeft een unieke inkijk in de Nederlandse boedelpraktijk.”
De laatste tijd zien ze steeds vaker ‘verdwenen nalatenschappen’: nalatenschappen waarbij voor of kort na het overlijden van de erflater bestanddelen zijn verdwenen. “Gelukkig kan tegenwoordig via de Belastingdienst, de banken of speciale software veel informatie achterhaald worden en komen bestanddelen snel terug, maar af en toe moet je minder leuke maatregelen treffen. Uiteindelijk gaat het om de laatste wil en wens van de erflater.”
Soms zijn er ook knelpunten met executeurs, bijvoorbeeld over de hoogte van hun declaraties of omdat moeizaam informatie wordt verstrekt. “Uit ervaring weten wij hoeveel tijd een gemiddelde afwikkeling kost. De gefactureerde uren en kosten voor ingeschakelde derden moeten redelijk zijn. Deze worden immers in mindering gebracht op de nalatenschap. Indien dit niet het geval is, gaan wij in gesprek met de executeur. In veel gevallen wordt in onderling overleg een oplossing gevonden.”
Conflicten
Dat laatste knelpunt herkent ook Sander Baetens (39). Baetens is erfrecht- en familierechtadvocaat bij SCG Advocaten in Eindhoven. Zijn collega’s en hij fungeren regelmatig als sparringpartner voor diverse goede doelen en staan hen ook als advocaat bij in erfrechtelijke procedures. In zijn praktijk en als vicevoorzitter van de Vereniging Erfrecht Advocaten Nederland (VEAN) merkt hij dat goede doelen steeds vaker als erfgenaam of legataris van een erflater worden benoemd. Hij verwacht dat dit verder zal toenemen. “Door toenemende aandacht voor de wijze waarop iemand zijn of haar vermogen nalaat na overlijden zit het aantal gepasseerde testamenten al jaren in de lift. Daarbij wordt vaker dan voorheen nagedacht over het nalaten van vermogen aan een goed doel. Vanuit maatschappelijk perspectief is dat een mooie ontwikkeling.” Tegelijkertijd ziet hij dat ook het aantal conflicten over de afwikkeling van nalatenschappen groeit. “De laatste tien jaar is een forse toename van het aantal rechtszaken over de afwikkeling van nalatenschappen te zien. Familieverhoudingen verharden, er is meer bewustzijn van rechten en plichten en er is simpelweg meer vermogen te verdelen dan vroeger. Wanneer een goed doel tot erfgenaam wordt benoemd, wordt ook steeds vaker gesteld dat een erflater bij de totstandkoming van het testament niet voldoende wilsbekwaam was. In dat geval zou een testament immers niet gelden.” Ook in dergelijke procedures staat Baetens het goede doel bij.
Afweging
Als een goed doel tot erfgenaam of legataris is benoemd, komt het geregeld voor dat Baetens adviseert over de wijze van afwikkeling van de nalatenschap. “Het gaat daarbij ook om de vraag of een goed doel actief moet optreden, waar het bijvoorbeeld vorderingsrechten op schuldenaren betreft. Dat gebeurt dan met grote zorgvuldigheid, omdat een afweging moet worden gemaakt tussen enerzijds het belang bij ontvangst van een hoger geldbedrag voor het bewuste goede doel – zoals de erflater het gewild heeft – en anderzijds de kansen, kosten, risico’s en tijdsduur van een dergelijke procedure.”
Wanneer een erflater bij leven aan een goed doel heeft geschonken, kan die schenking ook een rol spelen bij de legitieme portie — een vorderingsrecht van een afstammeling — die in weerwil van testamenten en giften kan worden ingeroepen. “Wij adviseren goede doelen bij de aanvaarding van zo’n schenking over de mogelijke gevolgen voor de toekomstige legitieme portie en staan hen bij wanneer een legitimaris een beroep op de legitieme portie doet.”
Voldoening
Het geeft veel voldoening om zijn expertise te kunnen inzetten ten behoeve van goede doelen, zegt Baetens tot slot. “Het inzetten van onze kennis en vaardigheden in het belang van een goed doel is een mooie manier om bij te dragen aan het maatschappelijke ideaal dat het goede doel nastreeft.”
