Het gelijkheidsbeginsel bestaat niet

Delen:

Lang geleden liep Nederland nog voorop in denken over strafrechtspleging. Abolitionisten als Bianchi, Hulsman en Hoefnagels legden uit dat straf gegeven de allang bekende nadelen er van beter kan worden afgeschaft. Vergeven is beter dan vergelden, behandeling is beter dan beboeting en alleen blijvend gevaarlijke daders moeten worden opgesloten. In steeds ressentimenteler en repressiever tijden worden die boodschappen niet meer gelezen, laat staan gehoord. Soms klinkt nog iets er van door in zorg voor benadeelden (vroeger slachtoffers van misdrijven geheten): herstel van schade is beter dan herhaling van leed door straf als “antwoord” op schade door delinquentie. In de praktijk komt er weinig van terecht.

Toch zijn er tekenen van hoop. In de magistratuur begint het besef door te dringen dat het zo niet verder kan. Straf leidt nergens toe. De buitenwacht gelooft er nog niet in, maar in eigen kring draait de proef al op volle toeren. Meinedige rechters worden niet langer ontslagen en voor de strafrechter gebracht. Zij stappen “eigener beweging” op, krijgen geld mee en hoeven niet bang te zijn voor een strafblad. Officieren van justitie door wiens kwade trouw onschuldigen jarenlang vastzaten worden bevorderd naar hoge rangen in de rechterlijke macht. Een in de Chipshol-affaire naam makende advocaat die eerder gifgrond alleen op papier zou hebben weggewerkt – dat leverde meer op en werd dan ook nooit echt weersproken – wordt gepromoveerd naar de Raad van State.

Andere advocaten liepen toch te hoop tegen deze en andere misstanden. Vermeend – of echt – meinedige of anderszins ondeugende officieren van justitie werden met naam en toenaam genoemd. Zelfs werd beweerd dat een van hen zijn eigen moeder nog zou verkopen om veroordelingen te bereiken. Er werd nog meer op de man gespeeld, en flink ook. Het parket antwoordde dat het niet goed is om magistraten op mestkarren rond te rijden en trouwens intern was er indringend met betrokkenen over vergaderd. Al die publiciteit was ook niet prettig voor zijn mensen. Waren ze niet al genoeg gestraft?

Zo wordt in de veilige beslotenheid van eigen gelederen met abolitionisme een hoopvol begin gemaakt. Nu de buitenwereld nog. Dat lijkt niet erg mee te zitten. Nergens in Europa zijn aantallen gestraften en strafmaten zo hard omhoog gegaan als bij ons. Waarom kwamen sommige van die magistraten ook alweer in opspraak? Precies, omdat zij koste wat kost al die “boeven” achter de tralies wilden hebben. Sferen van “productie”, gedreven door ressentiment en repressie lijken uit de strafrechtspleging voor de rest van de wereld nog niet verdwenen. Barbertje moet echt hangen (lees Multatuli er nog maar eens op na). Maar goed, en als gezegd, er zijn hoopgevende voorsignalen uit eigen kring.

Dat is toch ongelijke behandeling? Magistraten laten lopen en minderen opknopen? Strijd met het gelijkheidsbeginsel is toch uit den boze? Zal hiertegen worden ingebracht. Dat is nog maar de vraag. Wat is dat eigenlijk, “het” gelijkheidsbeginsel? Gelijke behandeling is altijd gelijke behandeling in enig opzicht dat er toe doet. Welke opzichten er toe doen worden bepaald door de regels van het recht, tenminste, in de rechtspleging. Het komt dus aan op de regels. Pas als de kwaliteit van die regels is bepaald, kan blijken wat de gevolgen moeten zijn van schijn of zelfs werkelijkheid van ongelijke behandeling. Het enkele gegeven dat iemand anders is behandeld kan nooit een rechtsgrond zijn om een ander al dan niet desgevraagd ook zo te behandelen. Hoe zeer allerlei rechtspraak ook anders leert, op grond van het onbegrepen “gelijkheidsbeginsel”.

Bijvoorbeeld: verdachten en hun advocaten kunnen nu tegen de strafrechter zeggen: – Strek het in eigen gelederen zo mooi begonnen abolitionistisch experiment ook uit tot mijn geval. Dat eist toch het gelijkheidsbeginsel? De wereld zal er beter van worden. Of omgekeerd: – Als U mij straft, dat moet die liegende rechter ook hangen. Anders is het niet eerlijk.

Zo kan gelijke behandeling alle kanten op, afhankelijk van de regel waarvan wordt uitgegaan. Foute magistraten worden behandeld volgens de grondregel van vergeven en vergeten. Foute minderen worden aan een andere grondregel onderworpen: misdaad, gepleegd of niet, wordt zwaar gestraft. In dit stadium kan een magistratuur die geen handen in eigen boezems steekt dus niet meer worden verweten dan inconsistentie. Tenzij magistraten van rechtswege minder strafbaar zijn dan anderen. Dat is tot nu toe niet aangevoerd.

Welke kant moet het wél op? Toch die van Bianchi, Hulsman en Hoefnagels: wees voorzichtig met gevangenisstraf en ga zo goed mogelijk na hoe gevolgen van delinquentie kunnen worden goedgemaakt, voor benadeelden en de maatschappij. Geen gemakkelijke opgave, maar intussen blijft straffeloosheid tot en met promotie van malafide elementen in de magistratuur alle logica’s van al dan niet gelijke behandelingen en alle mogelijke abolitionismen ten spijt natuurlijk gewoon wat het is: een grof schandaal.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven