In de advocatuur, zegt Jan Sjöcrona, is het niet gebruikelijk om je kwetsbaar op te stellen. “Je moet krachtig overkomen, altijd sneller, slimmer en alerter zijn dan de tegenpartij, beter schrijven, de jurisprudentie beter kennen. Zo wordt de advocaat langzaam maar zeker in een mal gedrukt, zo kan hij carrière maken. Maar in die zeer competitieve wereld kunnen mensen vastlopen.”
Openheid
Jonge advocaten worden door kantoren geselecteerd omdat ze slim zijn, maar de meesten hebben géén idee wat het betekent om advocaat te zijn. “In de eerste paar jaar van de stageperiode kijkt kantoor of je een goed jurist bent en of je in het team past. Wie vervolgens medewerker wil worden moet zaken kunnen gaan trekken, en als partner moet je idealiter ook nog eens over leidinggevende vaardigheden beschikken. Of de jonge sollicitant over al die capaciteiten beschikt, blijkt dus pas veel later. En dan kan het zomaar gebeuren dat een superslimme advocaat die geweldige zaken doet en veel jongeren aan het werk houdt als leidinggever beroerd scoort.” Slechte teamcohesie kan betekenen dat capabele ‘junioren’ naar de concurrent overstappen, ziet Sjöcrona in zijn coachingspraktijk.
Als hij mensen die op weg naar de maatschap zijn vraagt of ze zich wel eens hebben verdiept in leiderschap en motivatie, is het antwoord vaak nee. Hij herkent dat: “Ik ben in mijn jongere jaren komen bovendrijven als harde werker en goed jurist, maar had weinig kaas gegeten van leidinggeven. Ik heb daarover inmiddels veel boeken gelezen die ik graag eerder in mijn loopbaan had willen kennen. Dat hadden mijn kantoorgenoten vast ook wel prettig gevonden.”
Sjöcrona pleit voor opwaardering van openheid als nieuwe ‘harde soft skill’ binnen de advocatuur. “Er rust een soms ziekmakend taboe op je durven uitspreken dat het niet echt goed met je gaat. Omdat je bang bent voor je baas die over je zakelijke toekomst beschikt.” Daarom is Sjöcrona kritisch over de versimpeling van de Beroepsopleiding Advocaten, waar trainingsmodules over time management en omgang met stress zijn wegbezuinigd.
Paarden
Hij ontvangt in zijn coachingsruimte in de tuin van zijn vrijstaande huis in Huis ter Heide (Utrecht), waar teckel Pukkie het bezoek opgewonden begroet en net zo lang blijft blaffen tot hij aandacht krijgt. Aan de wanden hangen talrijke schilderijen en foto’s van paarden. Dieren spelen een belangrijke rol in het leven van Jan Sjöcrona. “Ik ben van jongs af aan met dieren opgegroeid. Mijn ouders hadden teckels. Mijn favoriete tante had paarden, er is een foto waarin ik als acht maanden oud knaapje voorop het paard van mijn tante zit. De geur van de paarden, hun zachtheid, de bries, dat zit in me. Dat is een passie.”
De affiniteit met dieren komt hem van pas in zijn werk als coach. “Wil je contact maken met een paard, dan moet je in de hoeven van het paard staan. En begrijpen hoe je het dier kunt overtuigen dat je het waard bent om naar geluisterd te worden, dat je de veiligheid biedt waardoor het zich vertrouwd voelt om jou te volgen. Met het coachen van mensen is het net zo. Om iemand die ik coach goed te begrijpen, moet ik eerst in zijn of haar schoenen gaan staan. Open en zonder oordeel of vooroordeel. Dat geeft mijn klant het gevoel dat het misschien niet zo’n gek idee is om iets van mij aan te nemen.”
Als trainer vaardigheden, docent ethiek en mentor in de Beroepsopleiding Advocaten vangt hij veel geluiden op uit de balie, en ook van individuele cliënten die bij hem aankloppen. Met vragen over een patroon die schreeuwt, bijvoorbeeld. Of jonge advocaten die helemaal dichtklappen als vennoten hen kritisch zitten aan te kijken. Of dat ze steeds meer zaken krijgen, waardoor de stapel dossiers op hun bureaus groeit, en ze zich vervolgens over de kop werken. Sjöcrona doet dan weleens een rollenspel. “Dan treed ik op als de botte patroon. Ik leer de advocaat op een respectvolle en strategische manier het gesprek aan te gaan, zodat die patroon niet denkt: ‘moet ik luisteren naar zo’n vlerk?’”
Belemmerende gedachten
Een greep uit de vragen die aan de advocatencoach worden voorgelegd: Hoe profileer ik mezelf op weg naar de maatschap? Hoe stap ik uit de maatschap? Wat zijn dan de consequenties? Hoe zet ik een eigen kantoor op? Help ons de chemie te bevorderen tussen zittende en nieuwe partners. Help me over mijn presentatieangst heen te komen. Hoe stel ik mij weerbaar op jegens kantoorgenoten die te veel van mij verwachten?
Een van zijn cliënten wilde bij een groot kantoor de stap maken van junior maat naar senior maat. “De senior maten vonden dat deze man door zijn felle manier van zaken bij zich houden te weinig oog had voor andere advocaten in het team en moest leren meer te delegeren. Ik heb, met zijn goedvinden, een aantal gesprekken gehad met vijf partners. Ze legden uit wat hun standpunt was en ik heb dat met hem besproken. Zijn reactie: ‘O, zien ze mij zo, maar zo bedoel ik het helemaal niet’. Die feedback pakte hij goed op. Hij is uiteindelijk tot de maatschap toegetreden.”
Een andere advocaat stond op het punt om van stagiair medewerker te worden. Hij schreef prima stukken, maar blokkeerde als hij ze moest uitsturen. Dus de klanten begonnen te klagen, en dat ging in de weg staan van de promotie naar medewerker. “Na een paar sessies bleek dat hij zeker wilde weten dat zijn klant zijn advies zou opvolgen, en daaruit kwam zijn onzekerheid voort. Want elke klant heeft de vrijheid om je advies op te volgen of niet. De zekerheid die hij nastreefde was evident onhaalbaar.”
In de regel, stelt Sjöcrona, wortelen belemmerende gedachten over wie je bent en wat je kunt, in wat je vroeger hebt geleerd en meegemaakt. “In het gesprek met de jonge advocaat ontdekten we dat zijn onzekerheid voortkwam uit traumatische dingen die zijn ouders hadden meegemaakt. De ouders hadden met de beste bedoelingen continu gezegd dat je niet op anderen kunt vertrouwen. Toen daagde het inzicht dat de onzekerheid niet in de advocaat zelf zat, maar dat dit mechanisme door de ouders aan hem was overgedragen. Het is heel begrijpelijk dat ouders zo reageerden, maar dat was hún leven, hún ervaring, niet die van mijn cliënt. De advocaat leerde dat hij een knip kon maken tussen de ervaringen van zijn ouders en wat hij zelf heeft meegemaakt. Dat inzicht maakte het besef los dat hij de onzekerheid kon loslaten. Hij werd medewerker.”
Staan mensen open voor een gesprek over hun verleden?
“Zeker; sommigen nadat ze over de eerste schok heen zijn. Want als je er niet over praat, los je de kwestie niet op, en ga je voort op dezelfde weg. En daarvoor ga je dus niet naar een coach. Het is verstandig om in jezelf te duiken: wie ben ik, wat drijft mij nou werkelijk? Het is mijn missie om het taboe in de advocatuur te doorbreken dat het not done is te praten over jezelf, wie je bent, wat je voelt en hoe je je leven wilt inrichten. Daarover praten is geen zwaktebod. Het getuigt van kracht, van zelfwaarde. En weet je wat? Als kantoorgenoten van elkaar weten welk vlees ze echt in de kuip hebben, dan kunnen ze elkaar helpen om optimaal te presteren. Dat is goed voor de klant. En dus goed voor kantoor.”
Lastige vragen
Om de introspectie te stimuleren stelt Sjöcrona lastige vragen: wat levert het op als je zo doorgaat, en wat zijn de schaduwkanten? “Ik heb niet de pretentie dat ik de wonderdokter ben, wel dat ik goed kan luisteren. Ik ga de diepte in en confronteer mensen met de nare gevolgen van doorgaan op dezelfde weg, van vasthouden aan een drogreden als ‘zo heb ik het altijd al gedaan’. Dat kan confronterend zijn, en daar moet je niet voor willen weglopen. Ik help ze om zichzelf nog beter te leren kennen. Ze worden in verwarring gebracht door mijn lastige vragen. Die verwarring leidt tot nieuwe inzichten.”
Er zijn voor Sjöcrona twee manieren waarop een mens kan veranderen, en die houden verband met de definitie van geluk die hij hanteert. “Je bent gelukkig als de omstandigheden matchen met wie je deep down bent, je blueprint. Als je je niet gelukkig voelt, dan heb je de keuze om óf verandering aan te brengen in je omstandigheden, óf in de manier waarop je die al dan niet waardeert en over jezelf denkt.”
Die waardering hangt af van je diepste behoeften, zegt hij. “Wat drijft je echt in je leven? Waarom doe je wat je doet? Dat is voor iedereen anders. Sommige mensen gaan voor zekerheid en voorspelbaarheid. Toen ik advocaat was, had ik de behoefte om waardering te krijgen voor mijn juridische werk. Ik stond in de kranten als ‘topadvocaat’. Geweldig! Gratis publiciteit. En dat terwijl ik eigenlijk heel onzeker was of wat ik deed wel goed genoeg was. Zo ging ik steeds harder werken om mezelf te overtuigen. Ik had lange tijd veel behoefte aan zekerheid door erkenning. Dat kwam voort uit mijn blueprint.”
Zweedse kranten
Op Sjöcrona’s eigen blueprint staat nadrukkelijk de vingerafdruk van zijn vader. “Hij dronk te veel en rookte als een schoorsteen. Daar was ik destijds niet blij mee. Zelf heb ik heb nooit te veel gedronken. En nooit gerookt.” Hij kreeg van zijn inmiddels overleden vader niet de aandacht die hij graag had willen hebben. “Mijn vader verschool zich achter zijn Zweedse kranten en luisterde naar Mozart. Verstopte zich veel, was er niet echt voor mij. Ik heb hem nooit goed leren kennen en dat vind ik heel verdrietig.”
Achteraf is Sjöcrona, dankzij gesprekken met zijn eigen coaches, dankbaar voor de dingen die hij destijds verfoeide. “Mijn vader was journalist, een begenadigd schrijver. In Zweden zat hij in de raad van bestuur van een grote regionale krant. In de Tweede Wereldoorlog was hij persofficier van de Zweedse marine, en schreef militair-politieke beschouwingen overopkomst en ondergang van nazi-Duitsland. Gelukkig was hij fel anti-Hitler. Zijn schrijftalent en analytisch vermogen heb ik van hem geërfd. Dus dank je wel daarvoor, lieve pa. Tegen de mensen die ik coach zeg ik dat je mensen wel verwijten kunt maken over iets uit het verleden, maar je kunt het ook omkeren: wat hebik ervan geleerd? Dat heet positive blaming. Van mijn vader heb geleerd het anders te doen.”
Aan zijn vader dankt Jan Sjöcrona zijn Zweedse achternaam. Zijn Nederlandse moeder was verpleegster en verhuisde na de Tweede Wereldoorlog naar Zweden waar ze zijn vader ontmoette. “Ik ben in Zweden geboren”, vertelt hij. “Toen ik bijna zeven was zijn we naar Nederland verhuisd. Zweeds is mijn vadertaal, Nederlands is mijn moedertaal, want mijn moeder sprak in Zweden altijd Nederlands met mij.”
De beul van Ommen
Na de middelbare school wilde Sjöcrona uit liefde voor dieren dierenarts worden, maar bètavakken waren niet zijn sterkste punt. Zijn Nederlandse opa bracht hem op een idee: ‘Je praat zo makkelijk, je moet maar advocaat worden.’ Eerst dacht kleinzoon Jan dat opa doelde op het drankje dat zijn oudtantes dronken (“met zo’n klodder slagroom”), maar uiteindelijk schreef hij zich in bij de Universiteit Leiden omdat die hoog stond aangeschreven. Hij werd gegrepen door het strafrecht. “Ik kreeg les van mensen die het later heel ver hebben geschopt, zoals Egbert Myjer, Fons Orie en mijn promotor Fred Melai.”
Toen universitair hoofddocent Arend Krikke de eerste versie van Sjöcrona’s proefschrift voorzag van de opmerking: ‘Je schrijft bombastisch en dat stoot af’, was hij een week ondersteboven. “Maar dat heeft mijn ogen geopend, ik heb geleerd helder te schrijven. Alle nochtansen, weshalves en mitsdienen moet je eruit mikken.”
Na een aantal jaar aan de universiteit werd Sjöcrona advocaat-stagiair bij Barents, Gasille en Mout, het huidige BarentsKrans. Zijn eerste grote strafzaak, over Marinus de Rijke, ‘de beul van Ommen’, maakte diepe indruk op hem. “Het was in 1988, ik was begin dertig, ik was nog stagiair. De nationale media-aandacht was overweldigend en uitdagend. De Rijke had als jongen van een jaar of twintig tijdens de Tweede Wereldoorlog voedselbonnen gestolen en verbleef als gevangene van de Nederlandse justitie in het strafkamp Erika bij Ommen. De Duitsgezinde kampleiding had hem onder zware mishandeling gedwongen kapo (een gevangene die toezicht houdt op medegevangenen, red.) te worden. Hij had zich volgens het Openbaar Ministerie misdragen in het kamp, en de officier van justitie noemde dat oorlogsmisdrijven. Zulke feiten werden niet getroffen door verjaring. Maar bewezen moest dan wél worden dat De Rijke zich zou hebben misdragen ‘in dienst van nazi-Duitsland’. En dat was hij niet, want hij was een gevangene van de Nederlandse justitie. Op dat verweer van mij werd hij vrijgesproken: een overwinning van formaat.”
Overigens had Sjöcrona door onderzoek bij het toenmalige Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie ontdekt dat een beschuldiging van moord sowieso niet kon worden hardgemaakt, want degene die door zijn cliënt zou zijn vermoord zat niet in dezelfde tijd als zijn cliënt in dat kamp.
Ook de zaak over de boekhoudfraude bij Ahold staat in zijn geheugen gegrift. “Hartstikke boeiend om te onderzoeken hoe dingen in een bedrijf gaan. Mijn cliënten waren heel vriendelijke en kundige mensen, zowel van de Nederlandse (Ahold) als de Zweedse kant (ICA). Mijn aanpak was deels succesvol. De Zweedse meneer is vrijgesproken, de Nederlander is op veel onderdelen vrijgesproken en kreeg een lage geldboete.”
Schaduwkant
De ommekeer in zijn loopbaan kwam in 2012 toen zijn vrouw, nadat Sjöcrona op een vrijdag weer eens met twee loodgieterstassen vol dossiers thuiskwam, zei: “Jan, je bent er alleen voor je cliënten en niet voor mij. Ik wil scheiden.” Dat viel hem toen rauw op het dak. Terugkijkend zegt hij: “Ik was ook de man die ’s zondags het vlees sneed, ik was zo gedreven om mezelf te bewijzen. Dat heeft me carrièretechnisch ver gebracht, omdat ik altijd snoeihard gewerkt heb met als resultaat leuke zaken en een mooie omzet. Daar ben ik trots op, maar er was ook schaduwkant, namelijk dat mijn vrouw en ik in een relatiecrisis terechtkwamen. Dat was een wake-up call van formaat. Ik raakte in de war omdat ik niet meer wist wat ik wilde. Toen ik op een avond doelloos zat te internetten, kwam ik op een site waar ik een persoonlijkheidstest moest doen. De uitkomst was dat ik in mijn werkende leven zeer resultaatgericht ben, maar in mijn persoonlijk leven behoefte heb aan connectie en gezelligheid. Ik dacht: ‘Wauw, waar ben ik eigenlijk mee bezig?’ De volgende dag werd ik gebeld door een Amerikaan: ‘We hebben gezien dat je op onze site een persoonlijkheidstest hebt gedaan. Misschien heb je behoefte aan een geweldige coach?’ Ik heb me toen voor dertig sessies van een half uur ingeschreven bij het instituut van de Amerikaanse ‘life strategist’ Tony Robbins.”
De coach, een doctor in de neuropsychologie, stelde veel lastige vragen die verwarring opriepen, zoals ‘Wie wil je zijn in je huwelijk?’ en ‘Heb je nagedacht over de behoeftes van je partner?’ Sjöcrona: “Dat heeft me aan het denken gezet. Gedraag ik me als een echtgenoot? Wat zijn de waarden die daaronder liggen, wat moet ik doen om te veranderen? Mijn vrouw zei vaak tegen me: ‘Je moet niet tegen me praten als advocaat.’ Achteraf zie ik dat ik het masker van advocaat op had en dat nam ik mee naar huis.”
Waarom verliet u de advocatuur?
“Dan ga ik terug naar 2013 toen ik in Londen een seminar bijwoonde van de charismatische Tony Robbins, in een enorm congrescentrum met duizenden mensen. Er waren grote videoschermen, je hebt daar het gevoel dat je heel dicht bij de coach staat die vertelt over het leven, de deelnemers vragen stelt over hun leven en hoe je daarin verandering kunt aanbrengen en vooral wat de nare gevolgen zijn als je dat niet doet. Wat het meeste indruk heeft gemaakt was een introspectief proces. Stel je voor: de lichten worden sterk gedimd, er klinkt een rustig muziekje en de sonore stem van Robbins leidt je door een proces dat hij ‘from pain to pleasure’ noemt. Hij vraagt eerst: ‘Hoe wil je jezelf niet meer zien in de toekomst?’ Ik had mijn ogen gesloten en zag mezelf in toga. Dat kwam hard aan! Dat is de kracht van het naar binnen gaan – ik raad het iedereen aan, het voert je uiteindelijk naar balans. In het tweede deel van het ‘closed eye’ proces vroeg Robbins: ‘Waar wil je dan naartoe?’ Toen zag ik mijn vrouw tussen mijn twee paarden staan, met haar armen over hun schoft. Dat kwam ook binnen: de harmonie van die drie bij elkaar. Toen en daar heb ik besloten dat de toga mij niet meer past. Ik zoek niet langer het conflict maar de harmonie. Het seminar redde ons huwelijk.”
Waarom koos u voor coaching als beroep?
“Dat seminar heeft parallel aan mijn eigen ervaring als coachee gezorgd dat ik zelf coach wilde worden. Zoals Tony Robbins met mensen omgaat… zeer empathisch en tegelijk glashelder en doelgericht. Mensen vertelden tijdens het seminar persoonlijke verhalen over crises in hun familie, faillissementen, zelfmoordpogingen, seksueel misbruik. De manier waarop Robbins dan met iemand praat, iemand naar zichzelf laat kijken en nieuwe perspectieven biedt, heel indrukwekkend. Daarover heb ik in mijn coachingsopleiding bij het Robbins-Madanes instituut nog veel meer geleerd. Ja, hij is een luidruchtige Amerikaan, maar wát is die man kundig.”
Mijlpaal
Sjöcrona moest zijn aanstaande vertrek nog wel even melden op kantoor, eerst tijdens een etentje met medenaamgever Arthur van Stigt, later binnen de maatschap. “Dat vond ik spannend, ik wist toen nog niet dat ik wilde gaan coachen.” In 2014 trad hij uit de maatschap, in 2015 liet hij zich uitschrijven van het tableau. “Dat is een mijlpaal hoor, als je dan op die zendknop drukt. Einde van een tijdperk, begin van een nieuw.”
Dat zijn naam nog op de gevel staat, vindt hij prima. “Sjöcrona Van Stigt is merknaam geworden. Daar ben ik trots op.”
