Voor minister Ard van der Steur was ook 2016 weer geen rustig jaar. Hij moest regelmatig in de Tweede Kamer komen opdraven, werd daar uiterst kritisch bejegend, maar wist iedere keer zijn hachje te redden. Verder was er het afgelopen jaar het nodige gesteggel over de toepassing van het recht op een advocaat tijdens politieverhoren, meer geld voor de rechtspraak en de 900-puntengrens voor de sociale advocatuur. De wetgeving over digitaal procederen werd aangenomen − alleen is de beoogde invoering van het project KEI nu al vertraagd. De reorganisatie van de bestuursrechtspraak in hoogste instantie is van tafel. De Hoge Raad verhuisde dit jaar; voor het eerst voer een togaboot mee met de Gay Pride Canal Parade; de Anker-tweeling kreeg een lintje. Kortom: er gebeurde in 2016 van alles in de wereld van het recht en zijn beoefenaars. Mr. presenteert het juridisch jaaroverzicht.
1 januari
Engelstalig procederen Rotterdam
De Rotterdamse rechtbank start een proef waarbij maritieme procedures in het Engels kunnen worden gevoerd. Advocaten en bedrijven uit de havenbranche hebben aangegeven daar behoefte aan te hebben.
14 januari
Excuses voor George Maat
Minister van Justitie en Veiligheid Ard van der Steur maakt zijn excuses aan patholoog-anatoom George Maat. Van der Steur had het “buitengewoon ongepast en smakeloos” genoemd dat Maat in een heimelijk door RTL Nieuws gefilmde lezing foto’s had getoond van slachtoffers van de MH17-ramp. Het kwam pas tot excuses nadat Maat zelf het rapport waarin hij werd gerehabiliteerd naar buiten bracht. Het bleek grotendeels zwartgelakt. Op 20 januari moet Van der Steur zich hierover verantwoorden in een uiterst kritische Tweede Kamer, maar hij overleeft het debat.
25 januari
Nieuwe voorzitter NGB
Arnold Brakel volgt Jean Schreurs op als voorzitter van het Nederlands Genootschap van Bedrijfsjuristen. Brakel is in het dagelijks leven global head Wholesale Banking Legal bij ING.
26 januari
Dijkhoff past bh-beleid aan
Staatssecretaris Klaas Dijkhoff (Veiligheid en Justitie) zegt toe dat vrouwelijke advocaten als de detectiepoortjes in penitentiaire inrichtingen bij hen op borsthoogte afgaan, voortaan met een handscanner worden gecontroleerd door een vrouwelijke gevangenismedewerker. Zij hoeven dan niet meer met ontbloot bovenlijf of in badjas door de poorten.
20 februari
Professionele standaard strafrecht
De Nederlandse strafrechters stellen minimumnormen voor goede strafrechtspraak vast. Rechters schrijven voortaan (naast hun vonnis) een beknopte ‘voorleesuitspraak’ voor het publiek, houden niet langer dan zes uur per dag zitting (exclusief pauzes en beraad achteraf) en besteden niet meer dan drie dagdelen per week aan zittingen. Aanleiding om de normen expliciet te maken, is dat onder rechters het gevoel bestaat dat de kwaliteit onder druk staat, onder meer door de krappe budgetten.
1 maart
Recht op advocaat tijdens politieverhoor
Vanaf 1 maart recht hebben aangehouden verdachten recht op een advocaat tijdens een politieverhoor, zo bepaalde de Hoge Raad in december 2015 (ECLI:NL:HR:2015:3608). Verdachten moeten hier voordat hun verhoor begint op worden gewezen.
1 maart
Rinus Otte procureur-generaal
Een bekend gezicht verlaat de Rechtspraak: Rinus Otte, die onder andere raadsheer en vicepresident bij het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden was, stapt over naar het College van procureurs-generaal.
9 maart
Sommige ‘koppelsites’ toegestaan
De Nederlandse Orde van Advocaten, eerst faliekant tegen het werven van cliënten door advocaten via ‘koppelsites’, laat nu toch sommige van dergelijke sites toe. Eerder oordeelde de Orde dat advocaten het provisieverbod schenden wanneer ze websites betalen voor het aanbrengen van cliënten.
18 maart
Jaarplan Rechtspraak
De minister van Veiligheid en Justitie biedt het Jaarplan Rechtspraak 2016 aan de Tweede Kamer aan. De belangrijkste boodschap in het Jaarplan 2016 zijn de kanttekeningen die de Rechtspraak plaatst bij de wijze waarop zij wordt gefinancierd.
22 maart
Uniforme afspraken civiel effect
Rechtspraak, Openbaar Ministerie en de Nederlandse Orde van Advocaten hebben het Convenant inzake civiel effect ondertekend. Hierin zijn afspraken gemaakt over het niveau dat afgestudeerde juristen moeten hebben voor de aantekening ‘civiel effect’.
31 maart
Kort geding verhoorbijstand
De strafrechtverenigingen NVSA en NVJSA verliezen een kort geding tegen de Staat. De rechter wijst hun vordering tot een hogere vergoeding voor rechtsbijstand bij het eerste politieverhoor af (ECLI:NL:RBDHA:2016:3367). Na antwoord op prejudiciële vragen aan de Hoge Raad over de rol van advocaten tijdens het verhoor, bepaalt de voorzieningenrechter op 7 oktober dat er geen aanleiding is om de door de Staat en het Openbaar Ministerie opgestelde richtlijn buiten werking te stellen (ECLI:NL:RBDHA:2016:11981).
7 april
Terrorismedebat
Minister Van der Steur moet zich wederom verantwoorden in de Kamer. Deze keer over het feit dat Nederland in de zomer van 2015 een van de terroristen van de aanslagen in Brussel van 22 maart 2016 heeft laten lopen. Hij krijgt uiteindelijk het voordeel van de twijfel.
7 april
Verruiming vrije advocaatkeuze
Na jaren juridische strijd is de kogel door de kerk: ook bij UWV-procedures en bezwaarprocedures in het bestuursrecht heeft een rechtsbijstandsverzekerde recht op vrije advocaatkeuze, aldus het Europese Hof van Justitie in antwoord op prejudiciële vragen van de Hoge Raad (ECLI:EU:C:2016:216). In november 2013 bepaalde het hof al dat een verzekerde altijd zelf een advocaat/rechtshulpverlener mag kiezen als sprake is van een gerechtelijke of administratieve procedure.
21 april
Legal LGBT-netwerk Forward
Een aantal juristen van grote advocaten/notariskantoren en andere juridische organisaties richt het Legal LGBT-netwerk Forward op. Doel is de erkenning en zichtbaarheid van lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders (LGBT’s) binnen de juridische beroepsgroep te verbeteren.
20 april
Opening nieuwe Hoge Raad
Koning Willem-Alexander opent het nieuwe pand van de Hoge Raad aan het Korte Voorhout in Den Haag. Na het weinig representatieve onderkomen aan de Kazernestraat zetelt het hoogste rechtscollege nu weer op stand. Ook het parket is in het pand ondergebracht.
26 april
Nederland & levenslang
Nederland krijgt een tik op de vingers over de toepassing van de levenslange gevangenisstraf van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Dat oordeelt dat de levenslange celstraf van de inmiddels overleden James Murray een inhumane straf is gebleken. Op 5 juli oordeelt de Hoge Raad dat de Nederlandse uitvoering van de levenslange gevangenisstraf in strijd is met Europese mensenrechtenverdragen, wegens het ontbreken van perspectief op vrijlating (ECLI:NL:HR:2016:1325). De Hoge Raad geeft de staatssecretaris en het parlement tot 5 september 2017 de tijd om hier iets aan te doen. Dan zal de Raad opnieuw bekijken of de oplegging van een levenslange straf geoorloofd is. Op 25 oktober schrijft staatssecretaris Dijkhoff aan de Tweede Kamer dat hij een adviescollege instelt, dat vanaf 1 maart 2017 zal beoordelen of iemand die tot levenslang is veroordeeld zich na 25 jaar detentie kan gaan voorbereiden op een mogelijke terugkeer in de samenleving. Ook zegt hij toe te werken aan een wetswijziging.
29 april
Van der Steur: geen onderzoek Panama-constructies
Minister Van der Steur zal ‘vooralsnog’ geen onderzoek instellen naar de mogelijke betrokkenheid van advocaten en notarissen bij dubieuze financiële constructies. Uit de ‘Panama Papers’, gelekte documenten van het Panamese juridisch advieskantoor Mossack Fonseca, bleek hoe rijken miljarden dollars wegsluizen via belastingparadijzen. Hierbij zou ook een notariskantoor uit Rotterdam betrokken zijn.
11 mei
Stijn Franken stopt als advocaat Holleeder
Franken stopt met het verdedigen van crimineel Willem Holleeder na een ‘dringend advies’ van de deken van de Orde van Advocaten in Amsterdam. Holleeders zus Sonja en zijn ex-vriendin Sandra Klepper, getuigen in de zaak tegen Holleeder, dienden een tuchtklacht in omdat Franken zich niet zou hebben gehouden aan de regels voor advocaten – hij had in eerdere zaken met hen te maken gehad. Franken wordt een maand later opgevolgd door Sander Janssen en Robert Malewicz.
12 mei
‘Financiering Rechtspraak niet in politieke arena’
Het budget van de Rechtspraak mag niet afhankelijk zijn van het huishoudboekje van de minister van Veiligheid en Justitie. Financiering van rechtspraak is nu te veel een politieke keuze. Dat moet veranderen, aldus Frits Bakker, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, in zijn Jaarbericht, onderdeel van het Jaarverslag Rechtspraak 2015.
25 mei
Commissie Oosting-II: geen doofpot Teeven-deal
De ambtelijke top van het ministerie van Veiligheid en Justitie heeft niet doelbewust geprobeerd de ‘bonnetjesaffaire’ in de doofpot te stoppen, volgens de onderzoekscommissie-Oosting II. Wel is er organisatorisch veel misgegaan op het departement. Aanleiding voor het heropenen van het onderzoek was de stelling van Nieuwsuur dat de zoektocht naar het rekeningafschrift van hogerhand was stopgezet. Tijdens het vierde debat over de Teeven-deal, op 8 juni, blijkt de Tweede Kamer not amused te zijn over het organisatorische geklungel op het ministerie. Daarnaast spreekt de voltallige oppositie schande van het souffleurswerk van Van der Steur. Die had als Kamerlid flink wat wijzigingen in een concept-Kamerbrief doorgegeven aan toenmalig minister Opstelten. Van der Steur erkent dat hij daarmee een grens heeft overschreden, maar weet ook dit debat te overleven.
26 mei
Hoofddoekverbod griffier mag niet
Het College voor de Rechten van de Mens oordeelt dat de Rechtbank Rotterdam een sollicitante voor de functie van buitengriffier discrimineerde door haar af te wijzen vanwege haar hoofddoek. De Rechtspraak blijft echter vasthouden aan neutraliteit van de kleding van rechters en griffiers, zo blijkt een paar dagen later uit een persbericht: “Binnen de rechterlijke organisatie geldt de afspraak dat rechters en griffiers in de rechtszaal en tijdens de behandeling van rechtszaken op geen enkele wijze door hun kleding blijk geven van hun levensovertuiging.”
31 mei
Bezuinigingen rechtsbijstand uitgesteld
Het kabinet stelt de bezuinigingen op de gesubsidieerde rechtsbijstand voorlopig even uit. Dit en volgend jaar komt er zelfs geld bij voor advocaten bij het politieverhoor en ZSM, zo schrijft minister Van der Steur aan de Tweede Kamer.
28 juni
Petitie Tegenlicht-rechters
De ondergrens van goede rechtspraak is bereikt, stelt een groep verontruste rechters in een petitie die aan de Vaste Kamercommissie voor Veiligheid en Justitie wordt overhandigd. De rechters, verenigd in de beweging Tegenlicht, uiten hun zorgen over de staat waarin de Rechtspraak verkeert; onder druk van de bezuinigingen zijn efficiency, schaalvergroting en standaardisatie te ver doorgeslagen.
1 juli
Onbeperkt spreekrecht slachtoffers
Slachtoffers van ernstige misdrijven krijgen onbeperkt spreekrecht in de rechtszaal. Zij mogen zich nu ook uitspreken over de schuld van de verdachte en de strafhoogte. Op 27 december schrijft minister Van der Steur dat ook stieffamilie van slachtoffers spreekrecht krijgt.
12 juli
Wetten digitaal procederen aangenomen
De Eerste Kamer heeft met algemene stemmen de wetten aangenomen die het via internet indienen van documenten voor een rechtszaak mogelijk maken. De wetten, die de basis vormen van het programma KEI (Kwaliteit en Innovatie rechtspraak), treden op z’n vroegst 1 februari 2017 in werking.
19 juli
Topjaar strafkamer Hoge Raad
Door selectie aan de poort heeft de strafsector van de Hoge Raad qua uitstroom een ‘topjaar’ gehad. In plaats van de begrote 4.100 zaken kon de strafsector in 2015 4.908 zaken afdoen, mede dankzij artikel 80a RO, zo meldt het jaarverslag.
6 augustus
Togaboot bij Gay Pride
Voor het eerst vaart op de Gay Pride Canal Parade een boot met advocaten mee. Zij dragen hun boodschap – homoseksualiteit is nog steeds strafbaar in zeventig landen – uit in toga met roze bef. Het ministerie van Veiligheid en Justitie vaart voor de tweede keer mee met een eigen boot.
17 augustus
Nieuw logo voor Rechtspraak
Vrouwe Justitia keert na dertien jaar terug in het logo van de Rechtspraak. Mensen blijken het oude logo, dat op abstracte wijze een rechtszaak symboliseert, niet met rechtspraak te associëren.
24 augustus
Nieuwe procureur-generaal Hoge Raad
Jos Silvis wordt door koning Willem-Alexander beëdigd als nieuwe procureur-generaal bij de Hoge Raad. Silvis was rechter bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg, en eerder onder andere advocaat-generaal bij de Hoge Raad en vicepresident van het Gerechtshof Den Haag en de Rechtbank Rotterdam.
1 september
Betere bescherming erfgenaam
De Wet ‘bescherming erfgenamen tegen schulden’ treedt in werking. Hierdoor kunnen erfgenamen hun privévermogen beter beschermen tegen een onverwachte schuld uit een verkregen erfenis.
1 september
Nieuwe regels civiele dagvaardingszaken in hoger beroep
Een nieuw landelijk procesreglement voor civiele dagvaardingszaken in hoger beroep treedt in werking. De nieuwe regels moeten de afwikkeling van civiele dagvaardingszaken vereenvoudigen en doorlooptijden verkorten. Ze vormen een voorschot op toekomstige wijzigingen in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, dat wordt aangepast in verband met de invoering van het programma KEI.
8 september
900-puntengrens van de baan
Enkele honderden advocaten zijn naar Den Haag getogen voor het overleg van de Vaste commissie voor Veiligheid en Justitie met minister Van der Steur over diens plannen voor de gefinancierde rechtsbijstand. De door hem op basis van de Commissie-Wolfsen voorgestelde ‘900-puntengrens’ betekent volgens een overgrote Kamermeerderheid het einde voor de sociale advocatuur en een beperking van de toegang tot het recht (het maximale aantal te declareren punten werd in dit plan teruggebracht van 2000 naar 900 per jaar). De minister gaat met de Nederlandse Orde van Advocaten en de Raad voor Rechtsbijstand opnieuw naar de voorstellen kijken.
20 september
Extra geld Rechtspraak en OM
In de Miljoenennota wordt vanaf 2017 jaarlijks 35 miljoen euro extra beschikbaar gesteld voor de Rechtspraak, voor de digitalisering van procedures en voor het op peil houden van kwaliteit. Daarmee is de inkrimping van de zittingslocaties Almelo, Assen, Alkmaar, Dordrecht, Zutphen, Maastricht en Lelystad − waar in 2015 veel over te doen was − van de baan. Het Openbaar Ministerie krijgt er dertien miljoen euro bij, oplopend tot negentien miljoen euro in 2019.
27 september
Recordaantal nieuwe advocaten
Met 431 inschrijvingen in de tweede helft van dit jaar heeft de Beroepsopleiding Advocatuur een record geboekt. Sinds de opleiding in de nieuwe opzet in 2014 van start ging, is dit het grootste cohort advocaten. Dieptepunt was het najaar van 2014, toen er slechts 332 nieuwe advocaat-stagiaires waren.
28 september
Eerste overzichtsuitspraak Raad van State
De Afdeling bestuursrechtspraak doet voor het eerst een ‘overzichtsuitspraak’. Dit past in haar rol als hoogste bestuursrechter. In de uitspraak, die een geschil over de afwijzing van een verzoek om tegemoetkoming in de planschade betreft, geeft de Afdeling een overzicht op hoofdlijnen van haar rechtspraak op dit gebied.
1 oktober
Spreekuurrechter
De Rechtbank Noord-Nederland start een proef met rechtszaken waarin burgers en bedrijven snel op het spreekuur van de rechter kunnen komen. De kern is dat de rechter eerst probeert met een goed gesprek tot een oplossing tussen partijen te komen en pas als het nodig is zelf beslist wat er moet gebeuren. Een advocaat is niet nodig.
7 oktober
Lintjes voor de Anker-tweeling
Na afloop van een vergadering van de Vereniging van Advocaten in Fryslân krijgen strafrechtadvocaten Wim en Hans Anker een koninklijke onderscheiding. Beiden zijn benoemd tot officier in de Orde van Oranje-Nassau, vanwege hun toewijding aan de advocatuur en inzet voor de gemeenschap.
1 november
Dynamische verkeerscontrole mag, etnisch profileren niet
De politie mag doorgaan met de opsporing van criminelen door middel van de ‘dynamische verkeerscontrole’, zo bepaalt de Hoge Raad (ECLI:NL:HR:2016:2454). Bij dit soort controles wordt een verdachte staande gehouden onder het mom van een verkeerscontrole, maar in werkelijkheid is het de politie om informatievergaring of opsporing van strafrechtelijke feiten te doen. In december 2015 vond het Gerechtshof Amsterdam dergelijke “strafvorderlijke fishing expeditions” niet toegestaan (ECLI:NL:GHAMS:2015:5307). Maar van de Hoge Raad mag het wel, als rijbewijs en kentekenpapieren maar daadwerkelijk worden gecontroleerd. Wat niet mag is een “voertuig uitsluitend of hoofdzakelijk op basis van etnische of religieuze kenmerken van de bestuurder of de inzittende voor controle” selecteren.
7 november
Bedreigde notarissen
Uit onderzoek van de KNB blijkt dat ruim 40 procent van de (kandidaat-)notarissen tijdens het werk wel eens is bedreigd. De meeste notariële slachtoffers hebben te maken gehad met verbaal geweld: zo’n 60 procent. Zeven procent van de respondenten is fysiek bedreigd.
9 november
Ook Van der Steur en Opstelten onder de loep in onderzoek-Bouman
In het externe onderzoek naar de rol van oud-korpschef Gerard Bouman van de Nationale Politie bij de geldverspilling door de Centrale Ondernemingsraad, zal ook worden gekeken naar de rol van de toenmalige minister van Veiligheid en Justitie Ivo Opstelten en van de huidige minister, Van der Steur.
16 november
Reorganisatie bestuursrechtspraak van tafel
Het kabinet trekt het wetsvoorstel dat de bestuursrechtspraak in hoogste instantie reorganiseert in. Via amendementen heeft de Tweede Kamer een aantal wijzigingen had aangebracht waarin het kabinet zich niet kan vinden (zo zouden leden van de grondwettelijke Raad van State geen deel meer kunnen uitmaken van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State). Volgens het wetsvoorstel zouden de zaken die nu door het College van Beroep voor het bedrijfsleven worden gedaan, overgaan naar de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State. De zaken van de Centrale Raad van Beroep zouden worden verdeeld over de gerechtshoven.
28 november
Promotie over notarissen in WO2
Historicus Raymund Schütz promoveert aan de Vrije Universiteit op de rol van het notariaat bij de onteigening van Joods onroerend goed tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zijn pijnlijke conclusie: ruim de helft van de notarissen werkte hier welbewust aan mee.
29 november
Verplicht digitaal procederen uitgesteld
Het verplicht digitaal procederen in civiele zaken wordt uitgesteld. Tot dusver was de bedoeling op 1 februari 2017 in Gelderland en Midden-Nederland fax en papier definitief in te ruilen voor het beeldscherm. De Raad voor de rechtspraak stelt dat moment minimaal twee maanden uit.
1 december
Tweede Kamer wil justitiële dwaling kunnen herstellen
Minister Van der Steur laat, onder druk van de Tweede Kamer, onderzoeken of onterecht veroordeelden gemakkelijker vrij moeten kunnen komen. Nu is een ‘novum’ nodig om een zaak te heropenen. In het eind november verschenen boek Onschuldig vast stelt wetenschapsfilosoof Ton Derksen dat jaarlijks zo’n duizend mensen ten onrechte worden veroordeeld, tussen de vier en elf procent van de veroordeelden.
8 december
Mediation in strafzaken behouden
In oktober kondigde minister Van der Steur aan geen geld meer voor mediation in het strafrecht te hebben. De Tweede Kamer dwingt de benodigde anderhalf miljoen euro echter af via een amendement op de begroting van het ministerie van Veiligheid en Justitie.
9 december
Veroordeling Geert Wilders
Rechtbank Den Haag oordeelt dat PVV-leider Geert Wilders zich door zijn ‘minder Marokkanen’-uitspraken in maart 2014 schuldig heeft gemaakt aan groepsbelediging en het aanzetten tot discriminatie. Hij krijgt geen straf. Wél een veeg uit de pan over zijn proceshouding − alleen tijdens zijn laatste woord verschijnen, via Twitter middelvingers opsteken naar de “D66 rechters” van de “neprechtbank”: “De rechtbank acht deze reacties een gekozen volksvertegenwoordiger en medewetgever die een te respecteren plaats in de Nederlandse democratische rechtstaat inneemt, onwaardig.” Zowel Wilders als het Openbaar Ministerie gaat in hoger beroep.
22 december
Vaker celstraf voor allochtone dader
Allochtone daders (pardon, daders met een migratieachtergrond) krijgen vaker een gevangenisstraf opgelegd dan autochtone daders. Daar staat tegenover dat ze een kleinere kans hebben op bijvoorbeeld een werkstraf of geldboete. Dat is de conclusie uit het onderzoek Zwaarder gestraft?, dat is uitgevoerd in opdracht van de Raad voor de rechtspraak. Of rechters in Nederland discrimineren valt niet op te maken uit het onderzoek. De Raad laat extra onderzoek doen naar de etnisch gerelateerde verschillen.
Disclaimer
Hoewel de redactie van Mr. dit jaaroverzicht met de grootst mogelijke zorgvuldigheid heeft samengesteld, pretenderen wij geen volledigheid.
