Op 20 februari 2020 heeft de Nederlandse mededingingsautoriteit ACM aangekondigd invallen te hebben gedaan bij verschillende inkopers van “bepaalde herbruikbare afvalstoffen”. Dit is niet de eerste keer dat ACM een inkoopkartel onderzoekt. Vorig jaar gebeurde dat ook al toen ACM invallen deed bij verschillende grote handelaren in de agrarische sector. Toch is dit een bijzondere ontwikkeling.
Immers, terwijl het gemeengoed is dat kartels aan de verkoopzijde leiden tot schade voor afnemers en om die reden mededingingsrechtelijk aangepakt moeten worden, is dat bij samenwerkingen tussen ondernemingen aan de inkoopmarkt nog maar de vraag. Prijsafspraken tussen verkopers leiden immers tot hogere prijzen voor klanten, maar prijsafspraken tussen inkopers leiden doorgaans juist tot lagere inkoopprijzen. Dat blijkt ook duidelijk uit het nieuwsbericht van ACM over de invallen in de agrarische sector. ACM zegt daarin dat het afstemmen van inkoopprijzen kan leiden tot benadeling van boeren doordat zij een lagere prijs krijgen voor hun producten.
Deze zorg is zeer goed te begrijpen vanuit maatschappelijk oogpunt, maar op het eerste gezicht moeilijk te rijmen met het beleid van ACM in eerdere zaken waarin marktmacht aan de inkoopzijde centraal stond. Zo keurde ACM een fusie tussen kalfsvleesproducenten goed, terwijl daarmee een zeer grote speler ontstond op de markt voor de inkoop van kalveren. Boeren uitten toen zorgen over die marktmacht – en het gebrek aan concurrerende inkopers – en over de in hun ogen te lage prijzen die zij voor hun kalveren na de fusie zouden ontvangen, maar daar had ACM toen geen oog voor. ACM stelde destijds dat die marktmacht hooguit zou kunnen leiden tot lagere prijzen en daarmee, mits er ook voldoende concurrentie op de markten voor de verkoop van kalfsvlees zou overblijven, ook tot voordelen voor de consument. ACM verwees in dat verband ook naar haar beleid in de zorg. Inkoopmacht, al dan niet door samenwerking, was in haar ogen geen probleem, zolang die samenwerking leidt tot voordelen in de vorm van lagere prijzen – lagere premies – die worden doorgegeven aan afnemers – de verzekerden en patiënten.
Het zal nog even duren voordat duidelijk is of de recente onderzoeken naar inkoopkartels leiden tot daadwerkelijke bestraffing en op basis van welke schadetheorie. Tegen de achtergrond van het beleid van ACM in eerdere mededingingszaken, ligt het voor de hand dat ACM ook antwoord geeft op de vraag of de in haar ogen bezwaarlijke afstemming aan de inkoopzijde ook daadwerkelijk leidt tot schade voor afnemers. In ieder geval is overduidelijk dat marktpartijen niet alleen rekening moeten houden met het mededingingsrecht waar het samenwerking aan de verkoopzijde betreft, maar ook aan de inkoopzijde.
