Dat grote maatschappelijke trends niet alleen in de samenleving, maar ook in het juridische domein de nodige impact hebben, is voor de modale advocaat, notaris of bedrijfsjurist geen geheim. Afgelopen jaar zagen we in dat kader bijvoorbeeld de stormachtige opkomst van AI-diensten en -toepassingen, die naast spannende, innovatieve mogelijkheden zeker ook nieuwe juridische vraagstukken meebrengt. En wat te denken van nieuwe Europese wetgeving op het gebied van cybersecurity, en alsmaar strenger wordende maatschappelijke eisen en verwachtingen rondom duurzaamheid? Het zijn de grote thema’s waarmee opleiders continu bezig zijn om – naast cursussen over vakinhoudelijke kennis op tal van rechtsgebieden – een actueel, kwalitatief hoog trainingsaanbod te bieden om de jurist van vandaag te helpen klaarstomen voor de dag van morgen.
In Nederland zijn diverse opleiders actief die een breed scala aan nascholing, cursussen en trainingen verzorgen voor juristen. Mr. sprak met drie van hen: Carole Huntjens van Kyden (voorheen Dialogue), Ahlam Janati en Bart Smits van CPO, en Eugenie van Schalkwijk van E-WISE, dat met de labels PO-Online en PE-Academy online cursussen voor advocaten en notarissen aanbiedt.
Duurzaamheid
Niet alleen bij beursgenoteerde bedrijven, die tegenwoordig moeten rapporteren wat ze op duurzaamheidsgebied doen, maar ook bij steeds meer kleinere bedrijven groeit het belang van duurzaamheidsbeleid sterk. Dat constateert Carole Huntjens, Business Unit Lead ESG Academy bij Kyden. “Het gevolg daarvan is dat bedrijfsjuristen steeds meer ESG-facetten in hun portefeuille krijgen. En daar komt nog bij: er komen ook steeds meer procedures waarin duurzaamheidswetgeving van belang is. Denk aan procedures zoals die in het recente verleden zijn gevoerd over het duurzaamheidsbeleid van een bedrijf als Shell. Dat biedt juristen weer kansen om zich te onderscheiden.”
Als advocaat of bedrijfsjurist is het omwille van die trend zaak om je
bewust te zijn van de urgentie van duurzaamheidswetgeving en -beleid.
Dat zien ook Ahlam Janati en Bart Smits, opleidingsmanagers bij CPO. Janati: “Bedrijfsjuristen zijn veelal trusted advisor van de directie. We krijgen van hen ook steeds vaker nadrukkelijk de vraag: bied ons de nodige handvatten om die rol goed op ons te kunnen nemen.” Smits: “Er wordt op het gebied van duurzaamheid steeds meer gevraagd van bedrijven. Denk aan vraagstukken over klimaataansprakelijkheid en bedrijven die werk maken van een groene aandeelhoudersovereenkomst. Wij willen met een goed onderwijsaanbod juristen de tools bieden die hen ondersteunen om binnen die ontwikkelingen zo effectief mogelijk te kunnen bijdragen.”
Netflix-model
ESG is al een aantal jaar een hot item, maar nam het laatste jaar een nieuwe, grote vlucht. Met als gevolg dat sinds dit jaar echt niemand er
meer omheen kan. Het heeft E-WISE, dat onder de noemer PO-Online online cursussen aan advocatenbiedt en met het label PE-Academy aan notarissen, ertoe aangezet om werk te maken van nieuw cursusaanbod rondom duurzaamheid. Eugenie van Schalkwijk, manager Content en Innovatie bij E-WISE, licht toe: “We hebben nu al een cursus over ESG-verantwoordelijkheden van ondernemingen, maar tegelijkertijd is er een nieuwe cursus in ontwikkeling over duurzaamheid in het ondernemingsrecht voor advocaten. Voor notarissen bieden we de cursus ‘De verduurzaming van onroerend goed’ aan.”
Bij PO-Online staat daarbij gemak centraal, voegt Van Schalkwijk toe. “We hebben ons platform dit jaar volledig vernieuwd, voor extra gebruiksgemak. Als abonnee heb je bij ons toegang tot een zeer brede bibliotheek aan online cursussen: het Netflix-model. We merken dat cursisten dat erg waarderen. Dat geldt ook in het bijzonder voor de podcasts die we aanbieden bij de actualiteitencursussen: die worden veelvuldig beluisterd en goed gewaardeerd.”
Moreel kompas
Wat betreft ESG-thematiek gaat het de opleiders niet alleen om wetgeving en strikt juridische vraagstukken. Het geeft de jurist van vandaag ook de kans om zich op moreel gebied te onderscheiden, vindt Huntjens. “Een jurist maakt van oudsher contracten op basis van risico’s: je wilt het risico voor jouw opdrachtgever of werkgever vermijden of minimaliseren. Maar het kan ook anders: hoe kun je samen met de wederpartij je gezamenlijke maatschappelijke belangen het best behartigen in contracten en overeenkomsten? Daarom bieden we bij Kyden ook ESG-awarenesstrainingen aan. Om juristen te helpen met het inzetten van hun moreel kompas in hun werk. Dan gaat het over zaken als conscious contracting, aansturen op mediation in plaats van zaken voor de rechter brengen, met wederpartijen in dialoog gaan en polarisatie opheffen.”
Dat vraagt van juristen niet alleen actuele kennis van wet- en regelgeving en jurisprudentie, maar ook ontwikkeling in soft skills. Om die ontwikkeling te faciliteren, biedt E-WISE steeds meer cursussen aan die zich toespitsen op een breed scala aan niet-juridische vaardigheden die wél relevant zijn voor een moderne jurist. Van Schalkwijk: “We bieden momenteel meer dan 150 online cursussen aan, en dit aantal groeit ieder jaar. Dat geeft ons de mogelijkheid om niet alleen in te gaan op heel specifieke juridische niches, maar ook leermateriaal aan te bieden over soft skills. Onze cursus ‘Acquireren kun je leren’ is een mooi voorbeeld: hoe kom je als advocaat of notaris met je eigen kantoor aan nieuwe cliënten? Ons aanbod is echt ontworpen om helemaal aan te sluiten bij het leven van een moderne jurist.”
Ook bij CPO komen, naast inhoudelijk onderwijs, soft skills voor in onderwijsprogramma’s – onder meer op het terrein van duurzaamheid. Smits: “Wij willen juristen middels ons onderwijs laten reflecteren op hun handelen in maatschappelijke context. Juristen kunnen namelijk een belangrijke bijdrage leveren aan bijvoorbeeld de wijze waarop bestuurders invulling geven aan het duurzaamheidsbeleid, maar ook aan maatschappelijk relevante vraagstukken thema’s.”
Duurzaamheid, cybersecurity, sociale veiligheid, diversiteit en inclusie zijn om die reden de hoofdthema’s van het CPO-congres dat op 29 november plaatsvindt. Het congres draagt de titel ‘Boardroom & Recht’ en wordt geleid door dagvoorzitter Gerard van Solinge, hoogleraar ondernemingsrecht aan de Radboud Universiteit. Janati: “Die onderwerpen zijn volop in ontwikkeling en hebben grote maatschappelijke impact. Op het CPO-congres belichten gerenommeerde sprekers deze thematiek vanuit hun expertise.”
Tech: AI-gebruik en cybersecurity
Cybersecurity, of meer algemeen technologische innovatie, staat dit jaar sowieso centraal in veel nieuw cursusaanbod bij de opleiders. Dat komt niet in de laatste plaats doordat in augustus van dit jaar de nieuwe Europese AI Act in werking trad, later dit jaar gevolgd door NIS2, de nieuwe Europese cybersecurity-richtlijn. “NIS2 gaat heel veel impact hebben, is onze inschatting”, zegt Van Schalkwijk daarover. “Daarom gaan we er dit najaar nog een cursus over ontwikkelen bij PO-Online. We verwachten dat daar veel behoefte aan zal zijn, vooral vanuit het bedrijfsleven.”
Ook bij de andere opleiders kunnen juristen terecht voor een steeds groter wordend aanbod aan trainingen gerelateerd aan technologie. CPO biedt in dat kader, samen met Kyden, sinds een jaar de Tech Meets Law Academy (TML Academy) aan, waarbinnen een breed scala aan trainingen op het gebied van AI, cybersecurity, maar bijvoorbeeld ook blockchain en smart contracts beschikbaar is.
“Vroeger leek het beeld te bestaan dat als je niet werkzaam was in de ICT of in een ICT-gerelateerde rechtspraktijk, technologische innovaties niet zo relevant waren voor je werk”, vertelt Janati. “Maar wat dat betreft zien we nu een duidelijke kentering, zeker voor juristen. Neem AI als voorbeeld: ook al gebruik je het zelf niet in je werk, je cliënten zetten mogelijk wél bepaalde AI-toepassingen in. Het bedrijf dat jij juridisch bijstaat, heeft misschien een AI-tool op de markt gebracht, of gebruikt AI in zijn dienstverlening. En dus moet je als jurist wel over enige basiskennis op dit terrein beschikken.”
De TML Academy biedt sinds kort het uit zes modules bestaande programma AI Meets Law aan. “Veel juristen moeten nog kennismaken met het onderwerp AI”, licht Janati toe. “Daarvoor is deze opleiding goed geschikt. Het bevat een inleiding tot AI, maar gaat daarna de diepte in, met bijvoorbeeld vraagstukken over verantwoord AI-gebruik en juridische vraagstukken die AI-gebruik opwerpen.”
PO-Online biedt op dit moment nog geen specifieke cursus over AI voor juristen aan, maar houdt de ontwikkelingen wel scherp in de gaten. Van Schalkwijk: “Wij zijn een volledige online cursusaanbieder, en hebben topkwaliteit hoog in het vaandel staan. Al onze cursussen maken we in samenwerking met experts in hun rechtsgebied, waardoor we die topkwaliteit kunnen garanderen. We merken echter dat de ontwikkelingen op AI-gebied zó snel gaan, dat iedere online cursus die je daarover maakt, binnen mum van tijd weer achterhaald is. We werken momenteel wel aan een cursus over AI, die we beschikbaar stellen als we de juiste handvatten en tools kunnen bieden zodat de jurist er ook direct mee aan de slag kan. We willen topkwaliteit blijven leveren. Dat verwachten juristen ook van ons.”
Ook bij Kyden wordt het belang van AI-gerelateerde scholing voor juristen gezien. Huntjens: “Bij veel juristen leeft nog het misverstand dat AI mogelijk hun werk gaat overnemen. Wij proberen ze te leren: het gaat je werk makkelijker maken. AI wordt steeds belangrijker in ons leven en heeft de potentie om een rol als persoonlijke assistent in te nemen. Maar je kunt niet tegen ChatGPT zeggen: ‘Ik vertegenwoordig bedrijf A, mijn wederpartij is bedrijf B, de zaak zit zus en zo, schrijf maar iets voor me.’ Alleen al uit veiligheidsoogpunt – wat gebeurt er met die data als je ChatGPT raadpleegt? – gaat zoiets niet. AI is een effectief middel om te gebruiken, ook als jurist – maar dan moet je wel eerst leren om het goed te gebruiken.”
Jurist van de toekomst
Wat moet je als jurist nu ontwikkelen om klaar te zijn voor de toekomst? Welke vaardigheden beheerst de ‘jurist van de toekomst’ als geen ander? Daar denken de opleiders elk verschillend, maar ook weer niet zo heel uiteenlopend over.
“Ik denk dat het belangrijkste is: zorg dat je ‘bij’ blijft en dat je jezelf uitdaagt om de nieuwste ontwikkelingen en innovaties bij te houden”, adviseert Huntjens. “Als je een kleine praktijk hebt, hoef je geen peperdure AI-tools of andere technologische hulpmiddelen aan te schaffen. Maar je kunt wel intrinsiek gemotiveerd zijn om te weten wat er speelt en aan de slag te gaan met nieuwe mogelijkheden en ontwikkelingen.”
“Ik kan niet voorspellen hoe de wereld er over vijf jaar uitziet”, gaat Huntjens verder. “Maar ik weet wel: als je eenmaal een achterstand hebt, wordt het steeds moeilijker om aan te haken. Dat geldt dan niet alleen voor technologie, maar ook voor dat morele kompas waarover het eerder ging. Juristen bij grote bedrijven hebben nú de mogelijkheid om op basis van hun leiderschap en een goed moreel kompas hun organisatie de juiste richting op te duwen. Daar horen vragen bij als: welk beleid sta ik wel en niet voor? Welke klant neem ik wel en niet aan?”
Ook bij CPO staat die bewustwording voor juristen centraal, onderschrijft Smits. “Juristen moeten zich ervan bewust zijn dat ze altijd kwaliteit moeten leveren. Daar hoort bij: up-to-date zijn, je profiel continu verdiepen en kennis hebben over bewuste én onbewuste behoeftes en mogelijkheden van je cliënt of werkgever.”
Janati vult aan: “Law for Tech en Tech for Law zijn twee verschillende dingen, maar wij proberen ze in ons onderwijsaanbod te combineren. Je moet als jurist bekend zijn en vertrouwd raken met alle nieuwe mogelijkheden en de trends van vandaag, niet alleen om ze voor je huidige werkpraktijk in te zetten, maar ook om te kunnen anticiperen op de juridische vraagstukken van morgen.”
Tijdgebrek
Ook bij PO-Online luidt het belangrijkste advies om kennis actueel te houden, maar met een belangrijke toevoeging. Van Schalkwijk: “We begrijpen dat het voor juristen soms lastig is om de tijd te vinden om actief aan de slag te gaan met bij- en nascholing. Daarom lanceerden we, aanvullend op de verdiepende en actualiteitencursussen, afgelopen jaar iets nieuws: specials. Korte, specialistische cursussen van ongeveer een uurtje waarin je heel gericht aan de slag kunt met één specifiek onderwerp zoals een nieuwe wet die in werking is getreden. Bijvoorbeeld: ‘Aanranding en verkrachting in de nieuwe Wet seksuele misdrijven’ Met zo’n korte special blijf je als jurist heel gericht op de hoogte van voor jou relevante actualiteiten, zonder een groot offer in tijd te hoeven brengen.” Ze vervolgt: “Een andere special die ik zelf erg waardevol vind, is ’Het concurrentiebeding aan banden’. Hoogleraar arbeidsrecht Ruben Houweling en advocaat Pascal Kruit leggen daarin uit wat de nieuwe Wet modernisering concurrentiebeding omvat en wat de impact hiervan is op de praktijk. Goed om te vermelden: met al onze cursussen kunnen PO-punten behaald worden, en dat geldt dus ook voor de specials.”
Trots
Op welke cursussen voor juristen zijn de opleiders het meest trots? Van Schalkwijk hoeft daar niet lang over na te denken: “Naast de genoemde specials zijn dat er twee. We hebben bij PO-Online de reeks ‘Recente rechtspraak strafrecht 2024’ met advocaat Willem Jan Ausma, een bondige deepdive in de belangrijkste strafrechtelijke jurisprudentie per kwartaal van dit jaar, die ik erg goed vind. Daarnaast zou ik ‘Onder toezichtstelling onder de loep’ willen noemen, met advocaat Ivo Pieters en hoogleraar Mariëlle Bruning, experts op het gebied van civiel jeugdrecht.”
Bij CPO gaat de trots onder meer uit naar de voornoemde opleiding AI Meets Law. “Die start eind september weer”, kondigt Janati aan. “Onderdeel van die opleiding zijn vier live bijeenkomsten, verspreid over enkele weken. We gaan onder meer in op AI in het contractenrecht, AI en aansprakelijkheid, kennis van andere juridische aandachtspunten rond AI en begrip van alle juridische risico’s die AI met zich mee kan brengen. Maar we blijven uiteraard ook nieuw onderwijs ontwikkelen. Zo zijn we, in het kader van de Digital Service Act (DSA), momenteel in samenwerking met hoogleraar digital conflict resolution Pietro Ortolani bezig met de totstandkoming van een online programma voor Online Dispute Resolution bodies in Europa.”
“Daarnaast ben ik trots op de verschillende lange opleidingen die wij als CPO aanbieden”, vult Smits aan. “Denk aan Insolventierecht voor curatoren en de Leergang onteigeningsrecht. Ook in het kader van lange opleidingen blijven wij ontwikkelen en zijn wij op dit moment samen met hoogleraar Ruud Hermans bezig met de ontwikkeling van onze nieuwe opleiding Massaschadespecialist. Die start in het voorjaar van 2025.”
Positieve bijdrage
Namens Kyden wil Huntjens richting juristen vooral een oproep doen: “We hebben met elkaar een taak om de transitie naar een duurzame samenleving te versnellen. Investeer dit jaar in je moreel kompas. En richting organisaties: werk aan sociale veiligheid op de werkvloer. Dat houdt in: hoe organiseer je je interne organisatie op een inclusieve manier? Daar bieden we veel trainings- en cursusmateriaal voor aan, en ik hoop dat we op die manier een goede, positieve bijdrage kunnen leveren.”
