This is Not a Trial is een gezamenlijk initiatief van de faculteiten Rechtsgeleerdheid en Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht. Vergezeld door twee professionele acteurs speelt een groep van acht rechtenstudenten een interactief toneelstuk waarin een Nederlandse multinational wordt aangeklaagd wegens grootschalige vernietiging van een Indonesisch ecosysteem tijdens mijnbouw-activiteiten.
Ecocide, zo betogen de openbaar aanklagers in het toneelstuk. En in de wereld waarin dit toneelstuk speelt, is ecocide strafbaar volgens de Nederlandse wet. Maar lukt het de aanklagers om het bedrijf en diens CEO ook veroordeeld te krijgen, ondanks een legertje duurbetaalde advocaten aan de andere kant? Op woensdagavond 18 juni waagden ze een eerste poging: toen was de eerste van twee uitvoeringen van This is Not a Trial in het ZIMIHC theater Stefanus in de Utrechtse wijk Overvecht.
Nerveus
“Ik was erg nerveus, maar keek er ook naar uit”, vertelt masterstudent Mel Uysal over de aanloop naar de eerste uitvoering van This is Not a Trial. Het project startte al in september 2024, met castingsessies en aansluitend juridisch onderzoek naar ecocide. “We hadden als studenten ook enige inspraak in het script. Daarvoor werkten we samen met onder meer de regisseur, maar ook met diverse organisaties en natuurlijk hoogleraren en docenten van de faculteit.”
Uysal speelt de rol van één van de vier advocaten van het bedrijf dat wordt aangeklaagd. “En we deden het goed, want we hadden een sterke zaak. Maar daar baal ik ook weer van, want persoonlijk ben ik natuurlijk tegen milieuschade. De openbare aanklagers waren maar met z’n tweeën, terwijl wij van de verdediging met vier advocaten waren. Zo gaat het in het echt ook vaak: grote bedrijven die met een groot team aan advocaten en juristen komen, en mede daardoor sterk staan.”
Dilemma’s
De keuze voor het onderwerp ecocide is geen willekeurige, zo legt Cedric Ryngaert, hoogleraar internationaal en Europees recht aan de UU, uit. Sinds september fungeerde hij als één van de drijvende krachten achter het project dat uitmondde in This is Not a Trial. “We hebben als universiteit één van de grootste sustainability-programma’s ter wereld. En als faculteit hebben we al ruime ervaring met moot courts. Met dit toneelstuk hebben we een volgende stap gezet, namelijk: een interactieve ervaring neerzetten met een actief publiek.”
Het publiek heeft dan ook een actieve rol bij This is Not a Trial. Als toeschouwer fungeer je als jurylid en moet je uiteindelijk een oordeel vellen: zijn het bedrijf en de CEO strafbaar, of gaan ze vrijuit? Ryngaert: “We willen hiermee een dilemma voor het voetlicht brengen. Voor onze energietransitie hebben we accu’s en batterijen nodig. Maar daarvoor is bijvoorbeeld nikkeldelving in kwetsbare ecosystemen nodig. Moeten we die ecologische gevolgen zomaar aanvaarden, om ‘onze’ energietransitie mogelijk te maken?”
In het theaterstuk gaat het om een mogelijk geval van ecocide in Indonesië. Een realistisch scenario, zo schetst Ryngaert. “We beseffen in Nederland doorgaans niet dat er grote exploitatie van natuurlijke hulpbronnen voorafgaat aan de totstandkoming van onze producten. Bijvoorbeeld als je een nieuwe telefoon, iets met een accu of een elektrische auto koopt. En ook al vindt de Indonesische regering het prima als een Nederlands bedrijf daar het milieu ontwricht om grondstoffen te delven, moeten wij dat als Nederland dan ook goed vinden? Of is het niet aan ons om daar iets over te zeggen?”
Terugkomsessie
Wanneer This is Not a Trial geslaagd is? “Ik ben sowieso al heel trots op de studenten, gezien hun goede prestaties”, vertelt Ryngaert. “Maar het mooiste zou zijn als er op 26 juni, tijdens de terugkomsessie op de universiteit, veel toeschouwers terugkomen om hun jury-oordeel kenbaar te maken. En natuurlijk om met ons in gesprek te gaan over de dilemma’s rondom ecocide.”
Op de avond van 19 juni is de tweede en laatste uitvoering van This is Not a Trial. Tijdens de terugkomsessie een week later horen de studenten en andere betrokkenen hoe de ‘jury’ – het publiek, dus – uiteindelijk oordeelt.
“Ik hoorde al van een aantal mensen in het publiek dat ze zich hebben aangemeld om volgende week terug te komen”, vertelt Uysal tot slot. “Ik hoop ook dat zoveel mogelijk mensen dat doen. Dit is een once-in-a-lifetime mogelijkheid om deel uit te maken van een jury. Je beoordeelt niet alleen een bedrijf, of een man, maar een juridisch concept: dat van ecocide. Ik ben benieuwd hoe mensen volgende week oordelen. Dit is geen simpel toneelstuk, het is een bewustwordingstraject dat mensen hopelijk echt aan het denken zet.”
This is not a Trial is mogelijk gemaakt met steun van: IUCN NL en het Bottom Line project; EcoJustice; en vanuit de Universiteit Utrecht: Pathways to Sustainability, het Centrum voor Wetenschap en Cultuur en het Network for Environmental Humanities. Script en regie: Reinier Noordzij.
