De Vereniging Sociale Advocatuur Nederland (VSAN) keert zich fel tegen het plan van minister Dekker (Rechtsbescherming) om de gefinancierde rechtsbijstand voor minvermogenden ‘te moderniseren’, wat in de praktijk ‘drastisch beperken’ zal betekenen. “Dit is het zoveelste plan in tien jaar dat in de prullenbak zal verdwijnen. Ondertussen worden hardwerkende sociaal advocaten zwaar onderbetaald.”
Vrijdag 9 november presenteerde Dekker zijn plannen voor de gefinancierde rechtsbijstand. Minder procederen en problemen meer ‘aan de voorkant’ oplossen zijn daarvan de kern.
Volgens Dekker is het beroep op gesubsidieerde rechtsbijstand is de afgelopen zeventien jaar met ruim 40 procent gestegen. Maar een vonnis is vaak niet de oplossing omdat het onderliggende conflict daarmee niet is weggenomen. Daarom wil Dekker een ‘andere, meer integrale aanpak, dicht bij de rechtzoekende: sneller, effectiever en laagdrempeliger’. Tegelijk wil hij de uitgaven voor de gesubsidieerde rechtsbijstand op het huidige niveau (ruim 400 miljoen euro per jaar) houden.
Een eerste aanpassing betreft meer informatie en beter advies. Online (met voorbeeldbrieven of een vraagbaak), maar ook op een juridisch spreekuur in de bibliotheek of in het wijkcentrum. Verder introduceert Dekker ‘een vorm van triage aan de voorkant’. Er zal kritischer worden gekeken welke zaken wel en welke niet in aanmerking komen voor gesubsidieerde rechtsbijstand. Een onafhankelijke instantie maakt de afweging of rechtsbijstand echt noodzakelijk is, of dat iemand juist gediend is bij andere vormen van hulp.
In de derde plaats krijgen rechtsbijstandsverleners straks een vergoeding voor de oplossing die ze bieden en niet, zoals nu, om te procederen. Dat geschiedt met ‘rechtshulppakketten’, die voorzien in een behandeling van het probleem voor een integrale, vooraf bepaalde prijs. Daarmee weten rechtszoekenden en hulpverleners vanaf het begin waar ze financieel aan toe zijn. Zo’n hulppakket bevat diverse elementen, zoals advies, mediation of hulp bij onderhandeling, zodat procederen kan worden voorkomen.
Tot slot gaat de overheid kritisch naar zichzelf kijken. Minder formalistisch, er moet meer ruimte zijn voor persoonlijk contact en voor maatwerk. Als een zaak toch voor de rechter komt en de overheid verliest, dan moet er – bij wijze van sanctie – een hoge proceskostenvergoeding volgen. Zo is er straks ook voor de overheid een stok achter de deur om onnodige procedures te voorkomen.
Klassenjustitie
De Vereniging Sociale Advocatuur Nederland wil er niets van weten. Het voorstel lost volgens de VSAN niets op, zorgt voor nog meer bureaucratie, neigt naar een aantasting van de rechtstaat en klassenjustitie. De vereniging komt zelf met ‘breed in de sector gedragen oplossingen’ voor verdere verbetering van het bestaande stelsel.
Volgens VSAN-voorzitter Hein Vogel komen in de plannen van Dekker ‘duizenden mensen in Nederland in grote juridische en financiële problemen doordat rechtshulp te duur wordt en ze vaker worden afgehouden van een advocaat’. De VSAN roept politieke partijen op om de voorstellen van de minister af te wijzen en nog eens goed te kijken naar de alternatieven die vanuit de sector zelf zijn aangedragen. Vogel: “Wij hebben een simpeler alternatief ontwikkeld dat wél werkt, dat rechtvaardig is én dat goedkoper is dan het plan-Dekker.”
De VSAN verwijst naar rapporten van diverse onderzoekscommissies waarin duidelijk wordt hoe het bestaande stelsel van rechtsbijstand kan worden verbeterd. De VSAN zelf kwam in mei 2018 met het manifest Red de rechtshulp. De VSAN vindt dat moet worden voorkomen dat de sociale advocatuur verdwijnt door de vergoeding in overeenstemming te brengen met de gewerkte uren, zoals de commissie-Van der Meer aanbeveelt en stel toevoegingszaken vrij van btw. Verder denkt de VSAN dat kwaliteit en efficiency van het bestaande stelsel kunnen worden verhoogd door de introductie van een preferred supplier-stelsel met ervaren specialisten. Ook ziet de VSAN graag een betere samenwerking tussen eerste en tweede lijn rechtshulpverlening en tussen rechtsbijstandverleners en bestuursorganen om onnodige procedures te voorkomen. Tot slot wil de VSAN dat er minder wordt uitgegeven aan bureaucratie. Een dure poortwachter zoals Dekker die voorstelt is niet nodig, wel gebruik maken van bestaande rechtsbijstandverleners die onderworpen zijn aan strenge kwaliteitsnormen en tuchtrechtelijk toezicht.