Het onderzoek, getiteld Rechterlijke oordeelsvorming: een strafrechte(r)lijk perspectief, toont aan dat rechters uiteenlopende werkwijzen hanteren bij hun oordeelsvorming. Onderzoekers van de Raad voor de rechtspraak baseren hun bevindingen op interviews met 22 strafrechters. Factoren zoals persoonlijke achtergrond, gedrag van procesdeelnemers en media-aandacht blijken voor hen een rol te spelen als het gaat om oordeelsvorming.
Hoewel zelfreflectie en collegiaal overleg vaak worden genoemd als methoden om invloeden te beheersen, ontbreekt een uniforme toepassing hiervan. Daarnaast blijken opvattingen over kernbegrippen als overtuiging, de rol van de actieve rechter en rechterlijke dwaling sterk te variëren.
Vooroordelen
Het rapport benadrukt de noodzaak voor rechters om zich bewust te zijn van mogelijke onbewuste vooroordelen. Een publicatie van Investico, de Groene Amsterdammer en NOS op 3 van eind vorig jaar wees namelijk op verschillen in opgelegde straffen tussen diverse bevolkingsgroepen. Laagopgeleide verdachten met een migratieachtergrond bleken in dat onderzoek voor vergelijkbare delicten vaker een gevangenisstraf opgelegd te krijgen dan hoogopgeleide verdachten zonder migratieachtergrond. Hoewel rechters aangeven naar eer en geweten te handelen, onderstrepen deze bevindingen het belang van voortdurende bewustwording en reflectie, zo schrijven de onderzoekers van de Raad voor de rechtspraak nu.
Actieplan en vervolgmaatregelen
Eind 2024 is een speciaal projectteam, onder leiding van de voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, opgericht om dit onderwerp verder te onderzoeken en onder de aandacht te brengen. Er zijn gesprekken gevoerd met deskundigen op het gebied van vooroordelen, diversiteit en inclusie. Daarnaast is aan alle Landelijke Overleggen Vakinhoud (LOV) gevraagd om aandacht te besteden aan opvallende patronen in de oordeelsvorming die kunnen wijzen op onbewuste vooroordelen. Het scholingsaanbod van SSR, het opleidingsinstituut van de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie, wordt momenteel uitgebreid en geoptimaliseerd naar aanleiding van de recente bevindingen.
Toekomstige stappen
Het rapport concludeert dat de variatie in werkwijzen onder rechters de complexiteit van rechterlijke oordeelsvorming illustreert. Vervolgonderzoek is nodig om te bepalen of deze verschillen daadwerkelijk invloed hebben op de uiteindelijke oordelen. De onderzoekers benadrukken het belang van verdere studies en het ontwikkelen van concrete maatregelen om de kwaliteit en consistentie van de rechtspraak te waarborgen.
Het volledige onderzoeksrapport is beschikbaar op de website van de Rechtspraak.
