Er gebeurt van alles de laatste tijd. Op 26 april legde Thomas van der Dunk uit hoeveel er in de vaderlandse geschiedenis wel niet omstreden is: Alva, de martelaren van Gorcum, de Franse tijd, en dan hebben we het nog niet over de jaren dertig of de oorlog gehad. De officiele versie van de Willem Arondeuslezing in het Provinciehuis in Haarlem was niet doorgegaan, maar dat was voor mij niet erg want ik had geen uitnodiging. In plaats daarvan was er op het grasveld aan de overkant een “hagelezing” georganiseerd. Die was openbaar toegankelijk, en daarom kon ik er ook naar toe. Destijds heb ik tekenles gehad van de grootouders van Thomas die naar Nederland waren gevlucht, en een tijd later zat ik op college onder zijn vaders gehoor. Er hing bij de “hagelezing” een beetje een sfeer van illegaliteit en opstand, maar dat was overdreven. De burgemeester had desverzocht keurig toestemming verleend voor deze manifestatie.
Daar moest ik weer aan denken toen ik op 5 mei bij Slate magazine las over de omstredenheid van vrijheid van meningsuiting in de VS. Het First Amendment is daar echt een geloofsartikel wat veel ruimer wordt uitgelegd dan hier. Toch zijn er ook daar grenzen aan, en die blijken ook behoorlijk omstreden, net als hier. In deze zaak ging het om de vraag, of het een oproep tot geweld is om op je web site te zeggen dat een jury foreman een “gay Jewish anti-racist” is en zijn foto en adresgegevens erbij te vermelden. Dat ging zo:
- Jury: ja. De verdachte werd door een jury veroordeeld.
- District court judge 1: nee. In Chicago vernietigde een federale rechter de veroordeling.
- Appèlhof: ja. Het hof (drie rechters van het Seventh Circuit) vernietigde op zijn beurt die beslissing weer omdat “speech integral to criminal conduct, such as fighting words, threats, and solicitations, remain categorically outside its (het First Amendment DR) protection”.
- Jury: ja. Na een nieuw proces werd deze verdachte zonder probleem weer veroordeeld.
- District court judge 2: nee. Die beslissing is inmiddels ook weer vernietigd, met de overweging dat het blog niemand had opgeroepen iets te doen. Deze beslissing wordt mogelijk geappeleerd door het OM.
In een ander geval had iemand op zijn blog geschreven dat drie federale rechters “deserve to be killed”. Deze zaak werd drie keer terugverwezen maar er volgde uiteindelijk wel een veroordeling. Slate wijst erop dat deze verdachte twee familieleden van een andere rechter had doodgeschoten, en merkt op dat de beoordeling er niet gemakkelijker op wordt als de beoordelaar ( de rechter) ook de bedreigde partij is.
Toen ik dit las moest ik terugdenken aan Het Oordeel, de prachtige documentaire van Pieter Fleury over de opleiding van de rechters hier in Nederland, die op 14 april door de VPRO is uitgezonden. Het ging over oordeelsvorming. Dat is tenslotte het werk van de rechter, en die moet beslissen. Hoe kom je tot een beslissing? We zagen hoe RAIO’s leerden hun neiging om zelf feiten aan te vullen in te tomen. Dat feiten aanvullen doen we allemaal, maar het is niet goed voor de oordeelsvorming, dus rechters moeten dat mechanisme bij zichzelf leren herkennen en onder controle krijgen. En o ja, op 27 april overleed Willem Albert Wagenaar, bekend expert op het terrein van het menselijk geheugen. Hij promoveerde op de werking van zijn eigen geheugen. Toen ik rond 1990 rechter-commissaris in strafzaken werd kwam hij op de cursus een hele dag praten over de werking, of eigenlijk de feilbaarheid, van het menselijk geheugen. Hij legde bijvoorbeeld uit dat degene die door de rechter wordt gehoord ook gestuurd wordt door de vragen die je stelt. Als je in je vraag zelf feiten aanvult krijg je die vervolgens weer terug. Dan ben je feitelijk dus niet wijzer geworden.
Een van de verhaallijnen in Het Oordeel was een RAIO die begon aan de opleiding, maar er na een tijd mee is opgehouden omdat ze geen voldoende beoordeling kreeg.
Michiel van Kleef, hoofdredacteur van Mr., schreef na de voorvertoning van de documentaire een boos commentaar. Hij vond de ” keuze” van de rechtspraak, om deze documentaire te laten uitzenden een ” onvoorstelbare domheid”. De rechtspraak wil zo graag meer diversiteit in de gelederen wil, en dan is een documentaire waarin een raio van allochtone afkomst uiteindelijk de opleiding verlaat, een slecht signaal voor allochtone rechtenstudenten. De enkele allochtone raio die er is moet als een kasplantje worden gekoesterd. De Raad voor de Rechtspraak, de SSR, wezen desgevraagd op de vrijheid van de documentairemaker. In mijn omgeving heb ik eens rondgevraagd of de documentaire inderdaad wordt gezien als een slecht signaal. Ik kreeg voor die gedachte geen hand op elkaar. Iedereen vond het goed om te zien dat een raio ook kan worden afgewezen, en ook mijn informanten, waaronder rechtenstudenten wiens ouders uit Suriname, Marokko en Turkije afkomstig waren, hadden er niks mee. Ik zou zeggen: oordeel zelf. Dat kan want de documentaire staat gelukkig on line.
