Docudrama is één van mijn favoriete tv-genres. Neem bijvoorbeeld ‘Goud’ dat een prachtig beeld geeft van de lange weg die het Nederlands dames hockey 11-tal maakt naar Olympisch goud. En dat dan ook nog wint. Prachtig. En ik ken ook voorbeelden uit dit genre waar het niet zo goed afloopt voor de hoofdpersoon. Jammer, maar soms is zo’n einde vanuit dramatisch oogpunt ook niet verkeerd.
Een heel ander gevoel kreeg ik gisteravond in Den Haag na het zien van de documentaire Het Oordeel die donderdag op de televisie te zien zal zijn. Hierin wordt een raio van allochtone afkomst gevolgd in haar opleidingstraject. Een film die uiteraard met actieve medewerking van alle betrokkenen tot stand is gekomen. Maar uiteindelijk moet de bewuste raio na twee beoordelingen de opleiding verlaten.
Kater
Toen het licht weer aanging, zat er minimaal één persoon met een behoorlijke kater in de zaal. En dat was ik. Want de betreffende ex-raio die uiteraard ook een kater heeft, had wijselijk afgezien van de feestelijke bijeenkomst. Mijn kater kwam door de overdaad aan stichtelijke praatjes die me de laatste jaren was bereikt via Raad voor de rechtspraak en de SSR over het belang van de instroom van meer allochtone rechters. Die praatjes gecombineerd met de onvoorstelbare domheid om uitgerekend een allochtone raio te portretteren in deze documentaire zorgde voor een cocktail die mij te machtig was.
Zo niet de SSR die in een artikel op deze website laat weten dat het afhaken van de raio weliswaar spijtig was, maar geen reden tot spijt om de keuze van een allochtoon als hoofdpersoon. En dat gaat mij te ver. Natuurlijk zit iedereen hiermee in zijn maag. Maar niemand die nu zegt: “Nee, die keuze is achteraf weinig gelukkig.” Terwijl dat wel zo is. Als je doelstelling is om meer allochtonen de raio-opleiding binnen te krijgen en succesvol er weer uit, dan ga je voor mijn part een raio volgen die zo bicultureel mogelijk is, maar van wie je zeker weet dat die het gaat halen. Want wat voor signaal geef je anders af aan allochtonen door deze documentaire? Begin er niet aan? Je bent zeer waarschijnlijk onzorgvuldig en niet ‘talig’ genoeg? Wordt deze film onderdeel van het pr-programma naar laatstejaars studenten? Wordt raio, maar niet als je allochtoon bent?
Kasplantje
De enkele allochtone raio die er is, moet als een kasplantje, nee als een couveusekindje worden gekoesterd. Die begeleid je zo intensief mogelijk, die geef je alle mogelijke ondersteuning en bijspijkering, juist om haar of hem te helpen de natuurlijke achterstand die er nu eenmaal is, te compenseren en in te halen. Voor mijn part creëer je extra faciliteiten. Langere opleiding, meer bijspijkeren, weet ik veel? Die houd je weg van elke vorm van publiciteit totdat je weet dat deze raio succesvol is. En dan gebruik je de nieuwe rechter als rolmodel. Dan is het moment naar buiten te treden. Tadaaa! Tot die tijd absoluut niet. Het afbreukrisico is te groot. Voor de organisatie, voor de doelstellingen daarvan en voor de persoon. En dat geldt in verhevigde mate zolang de raio-opleiding uitgaat van het in dit verband totaal achterhaalde concept van gelijke monniken gelijke kappen.
Enorme bok
De SSR schiet een enorme bok. Deze ex-raio die helaas haar vinger opstak toen om kandidaten voor deelname aan de documentaire werd gevraagd, had tegen zichzelf in bescherming moeten worden genomen. Hoezo bevoogding? Is er geen sprake van verantwoordelijkheid van de opleiders? De SSR bewijst zichzelf, de persoon in kwestie, en zeker de goede zaak, namelijk de instroom van allochtonen in de rechterlijke macht een zeer slechte dienst. Onzorgvuldigheid staat centraal in het handelen van de SSR. Onzorgvuldig in de selectie van de kandidaat, een proces waarvan onduidelijk is hoe dat exact heeft plaatsgevonden. Onzorgvuldig, omdat blijkbaar niemand in staat was om de stekker uit dit project te trekken op het moment dat de rampzalige afloop bekend was. En onzorgvuldig, omdat nu gedaan wordt alsof er niets aan de hand is, terwijl juist nu een zorgvuldige antwoord op dit incident geformuleerd moet worden.
Het spook van transparantie
Er waart een spook door de Rechtsprak. Dat spook heet transparantie. Onder die noemer wordt een ieder nu ineens ‘carte blanche’ gegeven om te doen en te laten wat hij of zij opportuun vindt. Onder het mom van: ‘wij hebben niets te verbergen’. Zowel de Raad voor de rechtspraak als de SSR geven hoog op van de journalistieke onafhankelijkheid die leidraad moet zijn. Maar waarom? Hoe wenselijk is dit? Hoe naïef kun je zijn door de journalist de vrije hand te geven? Die is namelijk niet per definitie geïnteresseerd in de lange termijn doelstelling van de organisatie. Die wil gewoon mooie televisie maken. Ook legitiem. Maar waarom knielt de Rechtspraak nu ineens in deze heftigheid voor deze nieuwe Baäl?
Overspoeld
We worden op dit moment overspoeld door documentaires die ons een beter beeld moet geven van de Rechtspraak. Allemaal erg interessant voor de kijkers. De serie die de EO uitzond over de Utrechtse rechtbank schijnt te hebben geleid tot een grotere waardering van het publiek voor het werk van de rechter. Ik vond het een goede serie. Maar vorige week was er een documentaire over een tweetal RC’s in Den Haag. De maker had ‘een jaar meegelopen’. Een jaar! En alles wat we zagen was een impressie van een inval, en een paar voorgeleidingen waarbij één van de twee RC’s dermate over haar theewater raakte dat ze de verdachte toebeet: “U kiest er voor om te jatten, dan moet u niet bij mij komen janken”. Is dat de manier waarop de Rechtspraak wil dat onze rechters de justitiabele benadert? En wil de Rechtspraak en de leden daarvan dit op deze manier naar buiten brengen? O nee! Sorry! Journalistieke onafhankelijkheid!
Bezinning
Het is tijd voor een bezinning. We moeten naar ’embedded journalism’ in de Rechtspraak. Transparantie is geen doel op zich. Journalistieke onafhankelijkheid is een groot goed, maar het staat elke organisatie, dus ook de Rechtspraak, vrij om de journalist die een beeld wil geven van hoe het toegaat binnen deze organisatie de kaders aan te geven waarbinnen hij of zij kan werken. Ik heb zelf ooit een stage gelopen binnen het Openbaar Ministerie in Den Bosch. Vooraf werden afspraken gemaakt over wat wel of wat niet kon en zou kunnen worden gepubliceerd. En waarom? Om de belangen van de organisatie en de individuen die daar werken veilig te stellen, te garanderen. Dat is legitiem. En het is aan de journalist in kwestie om daar al dan niet mee akkoord te gaan. Net zoals tal van journalisten akkoord gaan met de grenzen aan de verslaggeving over Afghanistan of welk akelig oord dan ook. En ook dan kunnen goede journalistieke producties tot stand komen. Echt.
Allemachtig
Terug naar het begin. De raio in kwestie wordt in de documentaire ingezworen door de ietwat corporale Zwolse rechtbankpresident Robbert Croll: “Zegt u mij na: Zo waarlijk helpe me God almachtig”. De raio staat op en zegt: “Zo waarlijk helpe me God allemachtig.” Croll: “Nee, dat moet even over, en haalt u uw hand even uit uw zak.”
Ja, daar helpt helemaal niets tegen. Zelf niet de drie dikke zoenen voor filmmaker Pieter Fleury.
