23 september 2017 t/m 21 januari 2018
Emanuel de Witte (1617-1692)
Dit najaar zet Alkmaar één van de meest getalenteerde schilders uit de Gouden Eeuw in de schijnwerpers: Emanuel de Witte. In 2017 is het 400 jaar geleden dat De Witte in Alkmaar werd geboren. Het is de eerste keer dat er een monografische tentoonstelling aan Emanuel de Witte wordt gewijd. Dat is opmerkelijk, gezien het feit dat hij als grootste schilder van kerkinterieurs uit de tweede helft van de Gouden Eeuw wordt beschouwd. Met bijzondere bruiklenen uit binnen- en buitenlandse collecties toont Stedelijk Museum Alkmaar de veelzijdigheid van De Witte’s oeuvre en zijn meesterschap in perspectief en licht. De tentoonstelling biedt bovendien een inkijk in de tragische levensloop van deze markante persoonlijkheid.
Architectuurspecialist
Emanuel de Witte groeide op in Alkmaar en was een stad- en leeftijdgenoot van de kunstenaar Caesar van Everdingen. Zijn vader Pieter de Witte was hoofd van de Franse school. De jonge Emanuel volgde zijn opleiding bij stillevenschilder Evert van Aelst (1602-1657) in Delft. Daarna keerde hij terug naar zijn geboortestad, waar hij zich in 1636 inschreef bij het Sint-Lucasgilde, de vakvereniging voor schilders. Over zijn werk uit deze periode is helaas niets bekend.
Na een kort verblijf in Rotterdam en tien jaar Delft verhuisde Emanuel de Witte opnieuw. Ditmaal naar Amsterdam. Daar was hij op dat moment de enige architectuurspecialist. De Witte wist al snel zijn reputatie te vestigen. Tekenend voor deze reputatie is dat hij al in 1654 door de dichter Jan Vos onder de belangrijkste kunstenaars van zijn tijd werd gerangschikt – in één adem met Rembrandt en Govert Flinck. Inventarissen en andere oude bronnen geven een indruk van zijn klantenkring: een architect, een koster, de kerkmeesters van de Oude Kerk in Amsterdam. Hij schilderde ook op bestelling. Een van zijn opdrachtgevers was niemand minder dan de koning van Denemarken, Frederik III. Het was vooral de fenomenale lichtbehandeling waarmee hij indruk maakte: als geen ander wist hij te spelen met zonlicht dat door hoge kerkramen naar binnen valt en op zuilen en wanden reflecteert. Hij schilderde niet alleen protestantse – en katholieke gebedshuizen, maar introduceerde ook het imposante interieur van de Portugese synagoge te Amsterdam in de schilderkunst.
Kleurrijke levenswandel
Een portret van De Witte werd helaas niet overgeleverd. Verschillende bronnen beschrijven de schilder – die een kleurrijke levenswandel en bepaald geen makkelijk karakter moet hebben gehad – met zoveel verve dat we toch een zeker beeld van hem krijgen. Dankzij ‘zynen weerborstigen aart’ (aldus biograaf Arnold Houbraken in 1718) raakte hij keer op keer verzeild in ruzies, conflicten en rechtszaken. Geplaagd door persoonlijke problemen met verhuurders en achterstallige betalingen pleegt hij in 1692 uiteindelijk zelfmoord. Daarmee kwam een tragisch einde aan een kleurrijke loopbaan.
