Advocaten tasten mogelijkheden ‘Urgenda’ af

Delen:

Foto: Depositphotos

De uitspraak in de klimaatzaak Urgenda biedt geëngageerde advocaten mogelijk handvatten om ook bij andere maatschappelijke en mensenrechtelijke onderwerpen de overheid te bewegen actie te ondernemen of juist na te laten. Zo doet voor eind november de rechtbank Amsterdam uitspraak in een zaak tegen de Nederlandse staat over Nederlandse oorlogsmisdadigers waarin ‘Urgenda’ al als precedent is opgevoerd.

Het gerechtshof in Den Haag verwierp op 9 oktober het hoger beroep van de Staat tegen de uitspraak van de rechtbank in juni 2015 dat Nederland de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met minimaal 25% moet hebben teruggedrongen. Dit was geëist in een civiele procedure die de stichting Urgenda met anderen tegen de Staat had aangespannen. In de procedure deden eisers onder meer een beroep op de doorwerking van internationaal recht op art 6:162 BW (onrechtmatige daad). De uitspraken van de rechtbank en het gerechtshof gelden als baanbrekend omdat ze gezien worden als rechtstreeks ingrijpen van de rechter in regeringsbeleid.

Roger Cox: Chantal Ariëns

Advocaat Roger Cox (Paulussen Advocaten) die in 2015 de zaak namens Urgenda aanhangig maakte, laat desgevraagd weten zelf nog niet diepgaand te hebben nagedacht over het gebruik van de Urgenda-aanpak in andere dan klimaatzaken. “Ik kan over de toepassing ervan op andere terreinen nu nog niet veel zeggen. Belangrijke facetten rondom het klimaatprobleem kennen hun gelijke niet. Dus is voorzichtigheid geboden bij het doorvertalen van klimaatuitspraken naar andere gevallen. Ik zal dezelfde aanpak sowieso ook gebruiken in mijn klimaatzaak tegen de Belgische overheid en de klimaatzaak tegen Shell. In het geval van Shell gaat het dan bijvoorbeeld om de horizontale werking van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).”

Frappant

Daarentegen hebben Geert-Jan Knoops en Carry Knoops-Hamburger (Knoops’ Advocaten) als advocaten van de Stichting Onderzoek Oorlogsmisdaden in een pleidooi tijdens een zitting over een mensenrechtelijke zaak bij de rechtbank Amsterdam al verwezen naar ‘Urgenda’. Dat was afgelopen donderdag, twee dagen na de klimaatuitspraak. “Frappant is dat de voorzitter van de rechtbank tijdens de zitting zelf ook al opmerkte dat hij moest denken aan Urgenda”, vertelt Knoops.

In de betreffende zaak maakt de Stichting Onderzoek Oorlogsmisdaden van onder meer journalist Arnold Karskens bezwaar tegen de weigering van het Rijksarchief om toegang te verlenen tot de identiteit van de bewakers van de kampen, Amersfoort en Vught en van andere kampen in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Doel van de stichting is het doorgeven van deze namen aan het Openbaar Ministerie, zodat dat opsporingsonderzoeken kan beginnen. De Staat beroept zich bij de weigering om inzage in de gegevens te verschaffen op de Wet bescherming persoonsgegevens, maar internationale verplichtingen zetten die volgens Knoops opzij.

Geert-Jan Knoops: Chris van Houts

“Op grond van de Urgenda-uitspraak hebben wij bij de bestuursrechter gepleit dat het internationale recht doorwerkt in de Nederlandse rechtssfeer en dat de nabestaanden van oorlogsslachtoffers daaraan rechten ontlenen. Zoals de beginselen van Stockholm en de milieurichtlijnen van de EU doorwerken voor de stichting Urgenda, werken het internationale Genocideverdrag en de resoluties van de Algemene Vergadering van de VN over toegang tot informatie parallel door voor de Stichting Onderzoek Oorlogsmisdaden. Wat geldt voor milieubeginselen, geldt ook voor beginselen op andere terreinen.”

De bestuursrechter doet binnen zes weken uitspraak en dat zou dan volgens Knoops al de eerste keer kunnen zijn dat een vonnis wordt gebaseerd op het precedent van de Urgenda-uitspraak. “Urgenda is dus al toegepast in een concrete zaak over mensenrechten. Ik sluit niet uit dat Urgenda ook benut kan worden op andere mensenrechtenterreinen.”

Verstrekkend

Channa Samkalden: Prakken d’Oliveira

“Wat bijzonder is aan Urgenda, is dat het gelukt is en dat de implicaties heel verstrekkend zijn”, zegt mensenrechtenadvocaat Channa Samkalden (Prakken d’Oliveira). “Maar juridisch is er niet zoveel nieuws onder de zon. Schending van verplichtingen uit het internationaal recht kan nu eenmaal een onrechtmatige daad opleveren.”

Een aanpak zoals in de Urgenda-zaak past Prakken d’Oliveira al in veel zaken toe, vertelt Samkalden. “Ook bij het afluisteren van advocaten door de AIVD in 2015 gold dat de Staat vanwege internationaalrechtelijke verplichtingen zijn praktijk moest aanpassen. En uit de Srebrenica-zaak blijkt bijvoorbeeld dat de Staat óók bij vredesoperaties verplichtingen heeft op grond van artikel 2 EVRM.”

Bénédicte Ficq: Ficq & Partners

Of Urgenda ook een rol gaat spelen in de aanpak van de tabaksindustrie, is nog maar de vraag, laat Bénédicte Ficq (Ficq & Partners) weten. Advocaat Ficq heeft namens een aantal longkankerpatiënten en organisaties aangifte gedaan tegen tabaksfabrikanten. Nadat het OM besloot van vervolging af te zien, is Ficq middels een artikel 12-procedure naar het gerechtshof gestapt om die vervolging alsnog af te dwingen. “Bij de aanpak van de tabaksindustrie zitten we nog helemaal in het strafrechtelijk traject, dus daar is gebruikmaking van de Urgenda-uitspraak niet aan de orde”, vertelt Ficq. “Dat zou misschien aan de orde kunnen komen als het gerechtshof ons klaagschrift verwerpt, maar het is te veel te vroeg om daarop al in te gaan.”

Fantastisch

Strafrechtadvocaat Jeroen Soeteman (Jebbink Soeteman Advocaten) – voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten – ziet ook niet dat Urgenda in zijn vakgebied bruikbaar is. “Ik vind Urgenda een fantastische uitspraak en het kan nooit kwaad om te kijken naar wat er buiten je vakgebied gebeurt; om ergens met ander perspectief naar te kijken. Maar ik betwijfel of we in het strafrecht iets met Urgenda kunnen. Als het gaat om luchtkwaliteit, zijn er geen bevoegdheden iemand op te sluiten. Zulke bevoegdheden gaan gepaard met waarborgen die al in het strafrecht en in verdragen zijn vastgelegd.”

Lees meer over:

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven