Staan in Amsterdam, waar uw kantoor is gevestigd, ook abri’s en billboards met reclames voor vliegreizen? En wat vindt u daar persoonlijk van?
“Zeker. Op sommige plekken verpest dit het straatbeeld enigszins. Maar als we het hebben over de inhoud van die uitingen, vind ik over het algemeen dat daar niet te snel op moet worden ingegrepen. Ik kan persoonlijk iets vinden van vliegreizen, vlees eten en vreemdgaan maar dat wil niet zeggen dat hiervoor geen reclame zou mogen worden gemaakt. Als je legale uitingen wilt verbieden, moet je niet over een nacht ijs gaan, ook al gaat het ‘maar’ over reclame.”
Het lijkt een trend te worden: reclames voor vlees, fossiele brandstoffen en online gokken moeten uit de openbare ruimte worden geweerd. Menig gemeente is daarmee bezig. In hoeverre zijn die verboden succesvol?
“Onlangs heeft de voorzieningenrechter van de rechtbank Den Haag in een civiel kort geding geoordeeld dat de gemeente Den Haag reclame-uitingen voor vliegreizen mocht verbieden vanuit het oogpunt van de menselijke gezondheid. Ik vind dat nogal ver gaan maar het is natuurlijk wel een ontzettend interessante juridische kwestie waar het laatste woord nog niet over gezegd zal zijn.”
Langs welke juridische weg kunnen dergelijke reclames worden verboden?
“De route die tot nu toe werd gevolgd, is dat dit landelijk gebeurt via een wet in formele zin. Er zijn bijvoorbeeld reclameverboden opgenomen voor sigaretten, alcohol en gokken in respectievelijk de Tabakswet, de Alcoholwet en de Wet op de kansspelen. De motivering hiervoor is de bescherming van de gezondheid. Gemeenten willen nu ook zelf verboden kunnen opleggen via de Algemene plaatselijke verordening. Daarin leggen ze dan een verbod vast op bepaalde soorten reclame. Bijvoorbeeld vliegreclame. De vraag is natuurlijk of zij dat mogen.”
Botsen deze reclameverboden niet met de vrijheid van meningsuiting?
“Jazeker, onze Grondwet heeft weliswaar reclame-uitingen uitgezonderd van de vrijheid van meningsuiting maar het EVRM heeft dat niet gedaan. Artikel 10 EVRM (vrijheid van meningsuiting) is daarom ook van toepassing op reclame-uitingen. In artikel 10 EVRM staat dat beperkingen van de vrijheid van meningsuiting alleen zijn toegestaan als deze bij wet zijn voorzien en noodzakelijk zijn in het belang van onder meer de nationale veiligheid, territoriale integriteit of openbare veiligheid en de bescherming van de gezondheid of de goede zeden.”
In het AD stelt u dat rechters gemeentelijke verboden voor dergelijke reclames niet zullen toestaan. Waarom eigenlijk niet?
“Er gelden drie criteria voor gemeenten om dergelijke regels te stellen. Het moet in het belang zijn van de gemeentelijke huishouding (1), de regels mogen niet in strijd zijn met hogere regelgeving (bijvoorbeeld een formele wet of een Europees verdrag) (2) en het mag niet gaan over een onderwerp waarover uitsluitend de landelijke wetgever regels mag stellen (3). In Nederland zijn reclameverboden opgenomen in wetten in formele zin, zoals in de Tabakswet. Het verbieden van reclame is in Nederland voorbehouden aan de landelijke wetgever. Daarnaast gaat de inhoud van reclame niet de gemeentelijke huishouding aan. Tot slot moet dan ook nog eens aan artikel 10 EVRM worden voldaan waardoor het verbod noodzakelijk moet zijn vanuit het belang van (bijvoorbeeld) de gezondheid. Aan al deze vereisten wordt mijns inziens niet voldaan bij deze reclameverboden. Maar zoals gezegd, oordeelde de Voorzieningenrechter van de rechtbank Den Haag anders, in ieder geval voor vliegreizen. Als bestuursrechtadvocaat ben ik natuurlijk enigszins bevooroordeeld over mijn eigen rechtsgebied maar ik vind dit bij uitstek een zaak die aan de bestuursrechter zou moeten worden voorgelegd. Het gaat toch voor een groot deel over de vraag welk orgaan waarvoor bevoegd is. Dit kan worden bewerkstelligd door een vergunning aan te vragen voor het ophangen van bepaalde reclame of door handhaving uit te lokken bij de gemeente en vervolgens te procederen naar aanleiding van het daaruit voortvloeiende besluit.”
Wie of wat is uw bron van inspiratie?
“Iemand die ik bewonder is Leon Festinger. Hij was een sociaal psycholoog die in 1957 onder andere de theorie van de cognitieve dissonantie bedacht en experimenten uitvoerde die die theorie bevestigden. Het komt er in het kort op neer dat als je iets doet wat niet overeenkomt met je eigen normen er dissonantie ontstaat tussen je zelfbeeld en je eigen handelen. Je kunt die dissonantie verminderen door een rechtvaardiging te bedenken voor je handelen waardoor je zelfbeeld intact blijft. Als ik bijvoorbeeld zonder reden onaardig doe tegen iemand terwijl ik mezelf beschouw als een vriendelijk persoon, dan kan ik mijn dissonantie reduceren door te bedenken dat die ander het verdient omdat die ander onaardig/een slecht persoon is etc. je legt dus de schuld bij het slachtoffer. Hiermee valt heel veel wreed gedrag te verklaren.”
Wat is niet over u bekend wat wel interessant is?
“Ik hou erg van techno en als hobby draai ik vaak thuis of op feesten bij vrienden onder de naam DJ Environmental. Heel soms ben ik dan nog wel bereid om iets rustiger te beginnen maar liever begin ik op 135 bpm.”
Welke jurist verdient volgens u een compliment?
“Bondine Kloostra, zij doet als advocaat uiteenlopende zaken op het gebied van natuur- en milieubescherming en mensenrechten. Onlangs won zij de zaak van Greenpeace tegen de Staat in verband met de stikstofproblematiek en Natura 2000 gebieden. Ik vind dat Bondine niet mr. van de week maar mr. van het jaar zou moeten zijn!”
Wat is uw guilty pleasure?
“Ik kijk graag naar programma’ s die mijn 17-jarige bonuszoon weigert te kijken omdat dit zou resulteren in snel afstervende hersencellen. Een van de programma’s in dat genre is Paradise Hotel waar ene ‘Sjorleone’ geen enkele moeite had met het prisoners dilemma en alle deelnemers, waaronder zijn directe medespeelster, volledig onder controle had door te doen alsof hij een niet al te slimme doch vriendelijke sukkel was terwijl hij ondertussen iedereen vakkundig aan het opjutten was. Wat mij het meest in het oog sprong en verbaasde was dat alle deelnemers hem na afloop van harte feliciteerden met de winst en vol bewondering waren over zijn enorme (in mijn ogen bijna psychopathische) manipulatietechnieken. Ik vind dat ongelooflijk interessant. Waarom worden dat soort types als ‘slim’ en ‘sterk’ gekwalificeerd terwijl de meer behulpzame types als ‘zwak’ worden beschouwd. En dat gebeurt uiteraard niet alleen in dit soort programma’s.”
Met welke beroemdheid zou eens een dagje met de trein op pad willen, afgesloten met een vegetarische maaltijd?
“De ander mag eten wat hij wil uiteraard, ik ben erg voor keuzevrijheid, hoewel ik meen dat deze beroemdheid zelfs vegan is: Ricky Gervais. Ik denk dat je je met hem geen minuut zult vervelen welk onderwerp je ook aansnijdt. Dus lange treinreis, kom maar op!”
