Terwijl dagvoorzitter professor Alex Geert Castermans midden in een interview zat, ging op de tafel achter hem ineens een vergeten i-phone opdringerig af. Het geknerp was moeilijk te negeren: nadat de telefoon even was stilgevallen, loeide het ding later weer vrolijk door. Niemand nam op, tijdens de Cassatie Conferentie 2015 in het Academiegebouw in Leiden.
Dat de telefoon oproep onbeantwoord bleef was zeker niet illustratief voor de communicatie van de Hoge Raad met de samenleving, zo bleek uit de woorden van president Maarten Feteris van het hoogste rechtscollege. Feteris was de eerste spreker op de conferentie met als onderwerp ‘Nieuwe Ruimte voor de Hoge Raad’, een titel met een knipoog naar de nieuwbouw van de Raad in Den Haag. Maar de bijeenkomst op woensdagmiddag 25 november ging uiteraard over de ruimte die de Raad krijgt (en neemt) voor rechtsontwikkeling en rechtsvorming.
Sprekende pop
En die is er ruimschoots, meent Feteris. Montesquieus karikatuur van de rechter als sprekende pop die de wet uitlegt is al lang achterhaald. Er komen juist mille questions inattendues af op de rechtspraak, en die kan die vragen aangrijpen om het nieuw recht te ontwikkelen. De omslag was in dat verband het arrest Lindebaum-Cohen waarin de Hoge Raad voor eerst oordeelde dat ook strijd met de maatschappelijk betamelijkheid grond kan zijn voor schadevergoeding uit onrechtmatige daad. Daarmee brak de Raad met de nauwe interpretatie die bij de beruchte Zutphense juffrouw nog leidend was. De Raad was ineens wetgever-plaatsvervanger geworden.
En de Raad gaat door, zei Feteris. Zeker nu artikel 81, lid 1 RO het mogelijk maakt om irrelevante zaken sneller af te doen, hebben de raadsheren meer tijd voor rechtsvorming. “De Hoge Raad zal daarbij meer rekening houden met het effect van een arrest op andere zaken, en daar onderzoek naar doen,” zei Feteris. “We kijken meer naar the bigger picture, naar het oordeel van andere nationale rechters en buitenlandse rechtspraak.” Er komt ook meer aandacht voor inbreng van derden. Communicatie met de buitenwereld dus.
Dichttimmeren
Dat klinkt allemaal heel hoopvol, maar procureur-generaal Jan Watse Fokkens plaatste een kritische kanttekening. Hij constateerde dat de Raad erg vaak naar eigen arresten verwijst. “Rechtszekerheid,” meent Fokkens, “maar kijk uit dat het vasthouden aan standpunten in vorige arresten de rechtsontwikkeling niet belemmert. Je moet voorkomen dat je de zaak dichttimmert en zo de rechtsontwikkeling van onderaf bijna onmogelijk maakt.” Dat gaf stof tot nadenken.
En de i-phone? Die bleef later nog een tijdje verweesd op tafel liggen. Maar in de loop van de middag belde de eigenaar naar het Academiegebouw met de vraag of zijn telefoon misschien gevonden was. Inmiddels heeft hij hem hopelijk weer terug.
De bijeenkomst in Leiden, waaraan drie raadsheren van de Hoge Raad deelnamen, werd georganiseerd door Juridisch PAO Leiden. Er waren ongeveer honderd deelnemers uit de advocatuur en de staande en zittende magistratuur.
