Trump heeft meermaals gezegd dat bondgenoten meer moeten bijdragen aan de NAVO, anders zou de Amerikaanse steun kunnen verminderen. Dit roept juridische vragen op over de verplichtingen van NAVO-lidstaten onder het Noord-Atlantisch Verdrag van 1949. De garantie op gezamenlijke verdediging vormt de ruggengraat van het bondgenootschap. Kan een lidstaat eenzijdig zijn betrokkenheid verminderen zonder het verdrag formeel op te zeggen?
De NAVO is gebaseerd op het principe van collectieve verdediging, vastgelegd in artikel 5 van het Noord-Atlantisch Verdrag. Dit artikel verplicht alle lidstaten om een aanval op een van hen te beschouwen als een aanval op allen. Hoewel er geen expliciete bepaling is die het unilateraal verminderen van steun door een lidstaat regelt, zou een terugtrekking van Amerikaanse troepen of financiering juridisch en praktisch aanzienlijke gevolgen kunnen hebben. Lidstaten zijn juridisch verplicht om het hele verdrag na te leven, maar toch is het in de praktijk lastig om juridische stappen te ondernemen tegen een lidstaat die minder investeert of zich passief opstelt. Dit geeft Trumps regering speelruimte om druk uit te oefenen zonder formeel het verdrag te breken.
Geopolitieke implicaties voor Europa
Terugtrekking van Amerikaanse steun zou Europese landen dwingen hun defensie-uitgaven drastisch te verhogen, ondanks binnenlandse politieke weerstand tegen grotere militaire budgetten. Europese landen zullen zich als gevolg hiervan wellicht meer gaan richten op andere geopolitieke allianties, zoals interne samenwerking, denk aan het versterken van EU-defensiestructuur, of het aangaan van nieuwe partnerschappen met landen als China of India.
Daarnaast komt de geloofwaardigheid van artikel 5 eventueel in het geding. Als de VS, de grootste NAVO-lidstaat, een minder actieve rol zou gaan spelen, zou dit tegenstanders zoals Rusland kunnen aanmoedigen om de grenzen van het bondgenootschap te testen. Dit brengt niet alleen risico’s met zich mee voor de landen aan de oostflank van Europa, maar kan sowieso destabiliserend werken op de lange termijn.
Wat betekent dit voor Nederland?
Hoewel Nederland de afgelopen jaren heeft gewerkt aan het verhogen van de defensie-uitgaven, blijft het aandeel van het BBP dat naar defensie gaat onder de NAVO-norm van 2%. Trumps hernieuwde focus op ‘meer betalen of minder steun’ kan Nederland dwingen om keuzes te maken tussen binnenlandse prioriteiten en internationale verplichtingen. Daarnaast kan een minder betrokken VS Nederland dwingen tot een heroverweging van zijn militaire strategie. Dit kan variëren van het versterken van Europese defensiestructuren tot het zoeken naar alternatieve samenwerkingsverbanden buiten de NAVO om. Hoewel deze stappen op lange termijn mogelijk stabiliteit bieden, vormen ze op korte termijn complexe juridische en politieke uitdagingen.
Nieuw hoofdstuk voor de NAVO
De inauguratie van Donald Trump voor een tweede termijn markeert een nieuw hoofdstuk voor de NAVO. Of de NAVO deze periode van turbulentie kan doorstaan, zal afhangen van de bereidheid van alle lidstaten om samen te werken – en van de vraag of het bondgenootschap veerkrachtig genoeg is om zich aan te passen aan een veranderend politiek landschap. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de geopolitieke stabiliteit, maar ook voor de juridische basis van internationale veiligheidssamenwerking.
