Bestuurs- en strafrechtadvocaat Jaap Baar (Kuyp Baar Advocaten in Utrecht) is gespecialiseerd in het dierenrecht. Hij staat onder meer stichtingen bij die betere handhaving van dierenwelzijn willen afdwingen of die bij hun pogingen om het welzijn van dieren te verbeteren zelf met handhavingsmaatregelen te maken krijgen. Zo staat Baar stichtingen bij die zieke en gewonde dieren opvangen. Zij krijgen bijvoorbeeld met handhaving te maken vanwege het toedienen van bepaalde medicijnen. “Dat mag alleen een dierenarts doen, maar als zo’n organisatie voor elk ziek of gewond dier naar een dierenarts moet lopen de kosten erg snel op.”
Minder controles
Handhaving van de regels over dierenwelzijn is de laatste jaren flink geïntensiveerd, mede door de komst van de dierenpolitie, die optreedt tegen mishandeling van dieren, hulp verleent en dierenleed probeert te voorkomen. Daarnaast houden de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en de onafhankelijke stichting Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming (LID) toezicht op het welzijn van dieren. De NVWA richt zich daarbij op bedrijfsmatige houders van dieren. Voor de handhaving heeft zij verschillende straf- en bestuursrechtelijke mogelijkheden. Zo kan ze bij overtreding een schriftelijke waarschuwing, bestuurlijke boete of een last onder dwangsom opleggen. In ernstigere gevallen kan een dier in beslag worden genomen. De NVWA heeft meerdere inspecteurs in dienst die controles uitvoeren bij bedrijven.
Volgens Baar ging de NVWA in coronatijd minder vaak over tot handhaving. Vooral in de eerste maanden van de coronacrisis had hij in ieder geval minder handhavingszaken. “Zo bleven hercontroles uit in zaken waar ik die wel verwacht had of waarin ik namens mijn cliënt om controle gevraagd had.”
Ingrijpend
Een handhavingsmaatregel als de inbeslagname van een dier is ingrijpend, aldus Baar, die zelf een Zweedse herder en twee konijnen heeft. In zulke zaken lopen de emoties vaak hoog op. Toen in het begin van de coronacrisis veel zittingen door de coronamaatregelen digitaal plaatsvonden, heeft hij daarom meerdere keren – met succes – verzocht zaken over dieren toch op een fysieke zitting te behandelen. Dieren zijn wezens met gevoel, benadrukt hij, wijzend op artikel 1.3 Wet dieren, waarin de intrinsieke waarde van het dier is verankerd. Ook in het Burgerlijk Wetboek staat dat dieren geen zaken zijn. Met een beroep op die bepalingen pleit Baar er daarom vaak voor dat de strafrechtelijke beslagprocedure zich niet leent voor levende dieren, maar tot nu toe zonder succes.
Risico’s voor gezondheid
Baar staat ook organisaties bij die zich inzetten voor verwaarloosde dieren in het buitenland door ze naar Nederland te halen om ze een beter leven te kunnen bieden. De laatste decennia is de handel in dieren en dierlijke producten fors toegenomen. Hiervoor gelden strenge regels. Zo moet een dier verplicht ingeënt zijn en mag het pas 21 dagen na vaccinatie Nederland in. “De douane en handhavingsinstanties letten hier zeer streng op, zeker als het gaat om risicolanden waarvan bekend is dat er regelmatig gesjoemeld wordt met de regels.”
Op 21 april treedt een Europese diergezondheidsverordening in werking die tientallen richtlijnen en verordeningen samenvoegt, om dierziekten als hondsdolheid te voorkomen en te bestrijden. Het verbaast Baar dat deze nieuwe verordening zich niet meer richt op dierenwelzijn. Dat blijkt volgens hem al uit het eerste artikel, waarin staat dat de verordening moet zorgen voor een betere diergezondheid ter ondersteuning van een duurzame landbouw- en aquacultuurproductie in de EU en een doeltreffend functionerende interne markt.
Meer eigendomsgeschillen
Advocaat en dierkundig ingenieur Iaira Boissevain is gespecialiseerd in veterinair en ‘praktisch’ dierenrecht en had jarenlang een eigen juridisch advieskantoor. Sinds 2013 is zij advocaat bij Bruggink & Van der Velden Advocaten Belastingadviseurs in Utrecht. Daarnaast is ze docent dieren- en veterinair recht bij de studie Diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht. In haar praktijk houdt ze zich onder meer bezig met veterinair recht en bestuursrecht, zoals zaken over geluidsoverlast door dieren. Ook treedt ze op in geschillen over aansprakelijkheid en eigendom. Die eigendomsconflicten zag ze in coronatijd flink toenemen. “Ik weet niet of dit een gevolg is van de coronacrisis, maar opvallend is het wel.”
In strafrechtelijke procedures staat ze regelmatig slachtoffers bij van aanvallen door agressieve honden. “Straks wordt het mooier weer en gaan mensen meer naar buiten. Dan neemt het aantal zaken over zulke incidenten weer toe.” Daarbij speelt volgens haar een rol dat de overheid in de afgelopen tientallen jaren steeds meer gebieden heeft afgesloten voor honden, waardoor er slechts “postzegelgebieden” overblijven waar ze los mogen. Dat zorgt voor problemen, aldus Boissevain, die zelf twee asielhonden heeft en hobbymatig speurhonden traint.
Tikkende tijdbommen
Die problemen raken ook een andere kwestie waarvoor Boissevain al jaren aandacht vraagt: de zogenoemde ‘hoog-risico’ honden zoals pitbulls en staffords, die volgens haar zijn gefokt om aan te vallen en te doden. “Het zijn tikkende tijdbommen”, zei ze hierover in een artikel van Trouw in maart. Boissevain pleit daarom voor een houd-, fok- en importverbod en een muilkorfplicht.
Zo’n ‘pitbullverbod’ was er vijftien jaar lang: alle dieren van dit ras moesten geregistreerd en gesteriliseerd worden en mochten alleen gemuilkorfd en aangelijnd de straat op. Dit verbod werd in 2008 opgeheven door voormalig Landbouw-minister Gerda Verburg omdat het aantal incidenten met honden niet afnam. Maar die conclusie was fout, stelt Boissevain, omdat de honden die een mix zijn van het pitbullras en andere hoog-risico honden destijds niet verboden werden.
Registratie
Daarnaast pleit Boissevain voor een goede registratie. Slachtoffers kunnen nu alleen aangifte doen bij de politie. Gemeenten kunnen een muilkorfplicht opleggen en, in een uiterst geval, de hond weghalen bij de eigenaar en in een asiel plaatsen. “Maar in zeker 90 procent wordt de aangifte niet eens opgenomen. Het opleggen van een maatregel is voor gemeentes bovendien een discretionaire bevoegdheid. Veel gemeentes doen er niets mee.” En een muilkorfplicht geldt alleen in de gemeente die deze oplegt.
Sommige gemeentes houden wel een registratie bij, zoals Zwolle. Daar is het aantal incidenten waarbij een hond een dier of mens in coronatijd heeft gebeten bijna verdubbeld, zo meldde De Stentor in februari. Er werden vorig jaar 43 bijtincidenten geregistreerd, met zes keer een mens als slachtoffer. Daarnaast werd er 24 keer melding gemaakt van een potentieel gevaarlijke hond, een stijging van 400 procent.
Dadercultus
In Nederland is de bescherming van dieren zo vergevorderd dat we het dier vrijwel alleen nog als slachtoffer zien en niet als dader, schrijft Boissevain in een artikel in Ars Aequi van 20 november. Praktijk en rechtspraak laten een opvallende lankmoedigheid zien jegens de daders, waardoor deze opnieuw mens of dier kunnen aanvallen, aldus Boissevain. “Er is een soort dadercultus ontstaan”, zegt ze. “Aanvallen en bijten is normaal geworden, daar moet je als particulier gewoon rekening mee houden. Kennelijk moeten er eerst nog meer slachtoffers vallen voordat dit verandert.” Ze hoopt dan ook op een minister “met gezond verstand” die dit aanpakt.
Disproportioneel
Dat de aandacht voor het dierenwelzijn soms erg ver gaat, blijkt volgens Boissevain ook uit een zaak van een ruim tachtigjarige zieke cliënt. “Vijf medewerkers van de dierenpolitie kwamen ’s ochtends vroeg bij haar langs om haar veertien jaar oude hondje weg te halen, omdat de buren hadden geklaagd dat het niet goed werd verzorgd. Een buitenproportionele aanpak. Ze hadden ook gewoon eerst met haar kunnen praten. Uiteindelijk is er geen handhavingsmaatregel opgelegd en is overeenstemming bereikt over een andere oplossing, waarbij het hondje is teruggebracht en de situatie daarna werd gemonitord.”
Advocaat voor fokkers
Net als Boissevain ziet ook Linda Joosten, advocaat bij Verweij Advocaten in Nijmegen, het aantal eigendomsconflicten over honden en katten toenemen. Joosten biedt fokkers van honden en katten juridische bijstand. Daarnaast runt ze met haar man en een vriendin een hondenschool. Ze adviseert onder andere over regelgeving rond koop en verkoop en bij geschillen over aansprakelijkheid en eigendom. Vooral over de plaatsing door fokkers van een hond in gastgezinnen had ze de laatste maanden meer zaken. Fokkers kunnen daar om verschillende redenen toe besluiten. Vaak zijn afspraken niet goed vastgelegd, waardoor achteraf onenigheid kan ontstaan.
Bedrijfsmatig
Joosten merkt in haar omgeving dat de vraag naar hondenpups in coronatijd fors is gestegen, met grote prijsstijgingen tot gevolg. “Steeds meer mensen die een teefje bezitten willen een keer een nestje uitproberen.”
Veel mensen realiseren zich volgens haar niet dat er al snel sprake is van bedrijfsmatig dieren fokken. “Ik geef regelmatig lezingen bij rasverenigingen en als ik aan deelnemers vraag of ze hobby- of bedrijfsmatig dieren fokken antwoordt zo’n 95 procent ‘hobbymatig’. Maar ook als je één of twee keer per jaar een nestje hebt kan er volgens de huidige regelgeving al snel sprake zijn van bedrijfsmatig fokken en dan moet je aan allerlei eisen voldoen.”
Kortsnuiten
Omdat bepaalde erfelijke afwijkingen het welzijn van dieren ernstig aantasten, gelden er specifieke welzijnscriteria voor het fokken van gezelschapsdieren, zoals voor de zogeheten ‘kortsnuiten’. Om naleving te bevorderen voert de NVWA controles uit bij fokkers, waarbij soms overtredingen worden vastgesteld. De honden hebben bijvoorbeeld een veel te korte snuit en een duidelijk hoorbare ademhaling, een teken dat de dieren het benauwd hebben. Over de regelgeving krijgt Joosten regelmatig vragen. “Als een fokker jarenlang een bepaald ras heeft gefokt waarbij de overheid nu beperkingen oplegt, kan ik me voorstellen dat dit voor onduidelijkheden zorgt.”
Claimcultuur
Steeds vaker hoort Joosten van fokkers dat het fokken er niet leuker op is geworden, onder meer door het groeiend aantal malafide handelaren die inspringen op de sinds corona explosieve toename van de vraag naar puppy’s, maar vooral ook door volgens haar toenemende ‘claimcultuur’. “Het komt regelmatig voor dat een koper een pup koopt van honderden euro’s en het tienvoudige aan schadevergoeding vraagt als er een probleem mee blijkt te zijn. Zeker voor iemand die één nest per jaar heeft kunnen de kosten zo behoorlijk oplopen.”
