Afgelopen weken is er twijfel gerezen over de kredietwaardigheid van de grootste economie ter wereld. Een van de grote professionele kredietbeoordelaars, Standard & Poor´s, acht het risico toegenomen dat Verenigde Staten van Amerika hun leningen op termijn niet meer volledig kunnen terugbetalen. Mogelijk gevolg: een nieuwe wereldwijde recessie. Gaat het hier over hogere wiskundige en econometrische berekeningen? Nee hoor, de oorzaak van deze ‘verlaging van de kredietwaardigheid’ van de VS is voor de leek helemaal niet zo moeilijk te bevatten: Democraten (Witte Huis en Senaat) en Republikeinen (Congres) vochten elkaar de tent uit terwijl het Amerikaanse huishoudboekje op orde had moeten worden gebracht. Of in de woorden van Standard & Poor’s: “De riskante crisispolitiek van de laatste maanden illustreert het minder stabiel, minder effectief en minder voorspelbaar worden van het bestuur en de beleidsvorming in Amerika.”
De wereld kon afgelopen maanden meegenieten van een stevige politieke strijd over de zogenaamde verhoging van het ‘schuldenplafond’ van de VS. Maar sinds wanneer is daar iets mis mee? De essentie van de democratische rechtsstaat is toch dat men met elkaar van mening mag verschillen. En dat de absolute macht is opgedeeld in ‘balancing powers’, zodat ‘checks and balances’ hun werk kunnen doen. Een Republikeinse meerderheid in het congres versus een Democratische president en senaatsmeerderheid: het feest van de democratie kan beginnen, zou je zeggen. Hoe kan deze bijna volmaakte constitutionele democratie dan toch falen?
Democratie wordt te vaak uitsluitend formeel-juridisch benaderd. ‘Wij geloven in de kracht van de stembus’, schreef de PVV naar aanleiding van de moordpartij van Anders Breivik in Noorwegen. Algemeen stemrecht, vrije en geheime verkiezingen, vrijheid van meningsuiting en persvrijheid: we kunnen ze per constitutie juridisch waarborgen. Basale onderlinge acceptatie en de wil om samen te leven met andersdenkenden is even noodzakelijk. De afgelopen maanden in de VS zijn mijns inziens een illustratie van afnemende wederzijdse acceptatie in Westerse democratieën het afgelopen decennium. Ook de verharde politieke taal en het verval van politieke mores zijn hier een symptoom van. Een echt democratisch burger staat en strijdt voor zijn ideeën, maar accepteert ten diepste ook dat de tegenstander zou kunnen winnen. Het gebrek aan zulke basale wederzijdse acceptatie is precies waarom geëxporteerde democratieën zoals Irak, Afghanistan en Afrikaanse failing states niet werken. Er is helaas geen constitutie die acceptatie kan opleggen. Daarom een oproep: wie zijn politieke tegenstanders ten diepste verafschuwt, dient zich in het landsbelang terug te trekken uit de democratie. Wellicht kunt u wat meer tijd aan uw gezin gaan besteden.
Guido Terpstra heeft aan de Universiteit Leiden als onderzoeks- en onderwijsmedewerker non-discriminatierecht gewerkt. Nu is hij als promovendus actief aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op het gebied de interpretatie van het gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel in de multireligieuze samenleving.
