Door het grensoverschrijdende, pseudonieme en technologische karakter van crypto-inkomsten dreigen belastinggrondslagen uitgehold te raken, terwijl wetgeving en handhavingsmechanismen nog niet volledig zijn aangepast aan deze digitale realiteit. In dit kader rijst de vraag bij mij of het klassieke fiscale rechtsbeginsel ‘fraus legis’ toereikend is om belastingontwijking via cryptostructuren te bestrijden, of dat het zijn werking verliest binnen de dynamiek van blockchaintechnologie of internationale arbitrage. Welke juridische en praktische uitdagingen komen hierbij kijken?
Ter beantwoording van deze vraag neem ik je eerst mee in de juridische afbakening van fraus legis in relatie tot crypto-inkomsten. Vervolgens heb ik voor je onderzocht welke belastingstrategieën worden toegepast waaronder peildatumarbitrage, en hoeverre deze als misbruik kunnen worden aangemerkt. Daarna vertel ik je over de handhavingsbelemmeringen, en sta ik met je stil bij de verwachte veranderingen per 1 januari 2026 en mogelijke aanvullende beleidsmaatregelen.
De juridische afbakening
Het beginsel fraus legis, ontwikkeld in de jurisprudentie van de Hoge Raad, vormt een waarborg tegen belastingconstructies die binnen de letter van de wet blijven, maar zich keren tegen de geest van de wet. In het kader van fraus legis geldt een tweevoudige toets: het handelen moet ten eerste uitsluitend gericht zijn op belastingbesparing (subjectief criterium), en ten tweede in strijd met doel en strekking van de desbetreffende wetsbepaling (objectief criterium).
De toepassing op crypto-inkomsten stuit al snel op complicaties. Doordat veel fiscale wetgeving, met name rondom box 3, is geschreven in een tijd waarin cryptoactiva nog geen grote rol speelde, ontbreekt vaak een heldere normatieve grondslag over wat de wetgever heeft beoogd. Dit bemoeilijkt de beoordeling of een constructie daadwerkelijk in strijd is met het doel en strekking van de wet. Ook het subjectieve element is lastig vast te stellen, omdat het bezit van cryptoactiva veelal wordt gemotiveerd door technologische, ideologische of speculatieve redenen, waarbij belastingoptimalisatie vaak slechts één van meerdere overwegingen vormt.
Belastingstrategieën in de cryptosfeer
Binnen de wereld van cryptoactiva hanteren belastingplichtigen diverse strategieën die formeel legaal lijken, maar materieel resulteren in ontwijking van belastingheffing. Denk aan het verplaatsen van cryptoactiva naar buitenlandse wallets, het aanhouden van activa in de naam van een buitenlandse rechtspersoon, of het gebruik van gedecentraliseerde exchanges (DEX’s) zonder meldplicht.
Een specifieke techniek die zich in toenemende mate manifesteert binnen box 3 is peildatumarbitrage. In Nederland wordt de waarde van de bezittingen in box 3 bepaald op één specifieke peildatum: 1 januari van het belastingjaar. Belastingplichtigen die cryptoactiva bezitten kunnen daarvan gebruik maken door hun portefeuille kort voor de peildatum tijdelijk te verplaatsen naar bijvoorbeeld een custodial wallet buiten eigen beheer of naar een decentrale infrastructuur waarover moeilijker toezicht mogelijk is. Na de peildatum worden de activa eenvoudigweg teruggeplaatst in eigen beheer. Economisch is er geen waarde verschuiving, maar juridisch wordt vermogensheffing over dat jaar (deels) vermeden.
Hoewel peildatumarbitrage binnen de grenzen van de wet kan blijven, rijst de vraag of deze handelingen als strijdig met de strekking van box 3 kunnen worden beschouwd. Als belastingbesparing het primaire doel is van tijdelijke verplaatsing, en de verplaatsing feitelijk geen ander economisch doel dient, dan ligt toepassing van fraus legis in theorie voor de hand. In de praktijk is echter niet eenvoudig vast te stellen wat het motief is, en bestaat aanzienlijke bewijsproblematiek. Dit maakt handhaving moeilijk, ondanks het artificiële karakter van deze constructies.
Decentralisatie, anonimiteit en internationale arbitrage
Naast de inhoudelijke bewijslast spelen ook praktische belemmeringen bij de handhaving van fraus legis. De aard van blockchaintechnologie maakt transacties in beginsel openbaar, maar de identiteit van de gebruiker is vaak afgeschermd via pseudonieme walletadressen. Daardoor is het moeilijk om een concreet persoon aan specifieke vermogensbestanddelen te koppelen.
Bovendien nemen belastingplichtigen hun toevlucht tot technologische structuren die bewust buiten bereik van traditionele toezichtsmechanismen zijn ontworpen, zoals smart contracts of non-custodial wallets. In dergelijke gevallen is zelfs het juridisch eigendom moeilijk vast te stellen. Ook kan via internationale arbitrage eenvoudig gebruik worden gemaakt van rechtsgebieden met beperkte rapportageverplichtingen.
Deze aspecten leiden ertoe dat hoewel fraus legis als beginsel formeel inzetbaar is, maar in de praktijk vaak een lege huls blijft zolang bewijs en toezicht ontbreken.
Crypto zichtbaar per 1 januari 2026
Een belangrijke structurele ontwikkeling is dat per 1 januari 2026 nieuwe Europese en internationale rapportageverplichtingen van kracht worden. Onder de herziene Europese richtlijn DAC8 zijn aanbieders van cryptodiensten verplicht om transacties en saldi van Europese ingezetenen te rapporteren aan de belastingautoriteiten, vergelijkbaar met hoe banken dat al jaren doen.
Daarbij sluit de EU aan bij mondiale standaarden van de OESO onder het Crypto-Asset Reporting Framework (CARF), waarin automatische gegevensuitwisseling over grensoverschrijdend crypto-activa is geregeld. Met deze rapportageverplichtingen zullen cryptoportefeuilles vanaf 2026 in fiscale zin voor de Belastingdienst net zo zichtbaar zijn als reguliere bankrekeningen, waarmee een belangrijk deel van de anonimiteitsproblematiek wordt opgeheven.
Dit zal naar verwachting ook de effectiviteit van het leerstuk fraus legis versterken: waar de bewijspositie van de fiscus nu zwak is, kan automatische gegevensuitwisseling voortaan onderbouwen of constructies werkelijk geen ander doel dienen dan belastingbesparing. Tegelijkertijd betekent dit dat peildatumarbitrage moeilijker uitvoerbaar wordt, nu waarde bewegingen rond de peildatum, box 3 = 1 januari van het desbetreffend jaar, steeds transparanter kunnen zijn.
Praktische toepassing blijkt nog beperkt
Het leerstuk fraus legis vormt in beginsel een nuttig sluitstuk binnen het fiscale handhavingsinstrumentarium, ook voor constructies rond crypto-inkomsten. Toch blijkt de praktische toepassing op dit moment nog beperkt, vanwege een combinatie van juridische onzekerheid, bewijsproblemen en technologische en internationale barrières. Met name constructies als peildatumarbitrage blijven lastig aan te pakken zolang het belastingmotief moeilijk aan te tonen is en de objectieve norm, doel en strekking van de wet, onvoldoende concreet is uitgewerkt voor digitale activa.
Wel is er perspectief op verbetering. Door de invoering van DAC8 en het CARF zal de Belastingdienst vanaf 1 januari 2026 beschikking over gegevens over crypto-activa van belastingplichtigen. Deze transparantie zal niet alleen het opsporingsrisico voor ontwijkende constructies verhogen, maar ook de bewijslast in fraus legis-zaken vergemakkelijken. Constructies die nu nog in het schermergebied opereren zullen daarmee juridisch en feitelijk kwetsbaarder worden.
De conclusie luidt dan ook dat fraus legis in zijn huidige vorm een beperkt maar principieel relevant middel is tegen misbruik van crypto-structuren, maar dat zijn effectiviteit afhankelijk is van aanvullende wetgeving, internationale gegevensuitwisseling en versterking van technologische expertise bij de Belastingdienst. De verwachte beleidswijzigingen per 2026 markeren daarbij een kantelpunt in de fiscale handhaafbaarheid van het cryptodomein.
