De daadkracht van politici leidt steeds vaker tot ondoordachte wetten. Zij misbruiken wetgeving om hun beloften aan kiezers snel na te kunnen komen. Die scoringsdrift leidt niet zelden tot wetgeving die schuurt met de normen en waarden van onze rechtstaat. Onder meer dat zegt Frits Bakker, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, in een interview in Mr. naar aanleiding van het vandaag verschenen jaarverslag.
De Raad voor de rechtspraak (Rvdr) schrijft dat door de dadendrang die de samenleving vraagt, de druk toeneemt om op korte termijn resultaten te laten zien. Daardoor laat de wetgever steken vallen. De waan van de dag verhoudt zich lang niet altijd met het delicate proces van wetgeving. De Rechtspraak signaleert in toenemend aantal gevallen dat de wetgeving niet altijd meer de zorg krijgt die ze verdient. Wetsvoorstellen schuren soms met de normen en waarden van onze rechtstaat, terwijl meer voor de hand liggende oplossingen om onduidelijke reden buiten beschouwing blijven. Aldus de Rvdr.
Volgens voorzitter Frits Bakker heeft het alles te maken met de kortetermijnvisie van politici. “Als politicus ben je gekozen op een programma en wat je daarover aan de burgers in verkiezingstijd hebt toegezegd. Dat probeert het kabinet in een regeerperiode allemaal zo snel mogelijk te realiseren. Maar de rechtspraak ziet de wetgeving juist als een instrument waar we nog tientallen, soms honderden jaren mee vooruit moeten. Nederland heeft door de eeuwen heen met vallen en opstaan en soms met veel moeite een erg goed functionerende democratische rechtstaat opgebouwd en daar moeten we enorm zuinig op zijn. De rechtstaat is iets van een lange adem. Dat draait om langetermijnwaarden en dat botst soms met kortetermijnbeleidsvoornemens van politici.” Op de vraag of politici zich dan maar wat minder moeten aantrekken van de wensen uit de samenleving, geeft Bakker geen antwoord. Wel zegt hij dat het met name aan de wetgever is om de democratische waarden van de rechtstaat overeind te houden.
Symboolpolitiek
Ook de Raad van State tamboereerde in zijn laatste twee jaarverslagen al op de achteruitgaande kwaliteit van de wetgeving. En schreef ook dat bepaalde beslissingen niet alléén uit budgettaire overwegingen kunnen worden gemotiveerd. Volgens Bakker is dat niet de belangrijkste reden waarom er steeds vaker slechte wetgeving wordt gemaakt. “Het is duidelijk dat sommige voorstellen, zoals de elektronische detentie, ingegeven zijn door bezuinigingen. Maar niet zelden is het puur en alleen symboolpolitiek.” Een voorbeeld daarvan is het voorstel om directe tenuitvoerlegging van een gevangenisstraf van een jaar of meer mogelijk te maken. Ook als die straf nog niet onherroepelijk vaststaat. “Dat plan heeft niets met bezuinigingen te maken. Sterker, als het een beetje tegenzit gaat het juist behoorlijk wat geld kosten. Als iemand in hoger beroep wordt vrijgesproken, dan moet er voor ieder jaar dat hij onterecht vastzat ongeveer 50.000 euro worden vergoed.”
Bakker maakt zich er vooral druk over dat continu nieuwe regels worden gemaakt die elkaar in rap tempo opvolgen. Rechters krijgen hierdoor onvoldoende tijd en ruimte om nader invulling aan regels te geven. Bakker noemt als voorbeeld de versterking van de positie van het slachtoffer. In 2005 werd het spreekrecht van slachtoffers ingevoerd en dat werd uitgebreid in 2013. Voordat de praktijk heeft uitgewezen of deze aanpassing afdoende aan de wensen van slachtoffers tegemoetkomt, stelt het kabinet al voor om adviesrecht voor slachtoffers in te voeren. Bakker: “Nieuwe wetten buitelen over elkaar heen. Rechters, maar ook officieren, advocaten en slachtoffers zelf moeten de tijd en ruimte krijgen om nieuwe wetgeving als het ware te consumeren. Dat gaat niet zo snel. We hebben een strafproces dat een paar honderd jaar oud is. Verandering daarin kun je niet van de ene op de andere dag realiseren.”
Bezuinigen
Uit het jaarverslag blijkt verder onder meer dat werk- en productiedruk een van de grootste problemen binnen de rechtspraak blijft. In een eerder verschenen artikel noemde Bakker het ‘een veelkoppig monster’. Om die druk te verminderen worden er financiële middelen van de overhead naar het rechtspreken geheveld. Zo zal er bezuinigd worden op de huisvesting van de Rechtspraak. “We gaan naar minder vierkante meters en we gaan werken met flexplekken”, vertelt Bakker. “Er zal de nodige huisvesting worden afgestoten. Daardoor houden we meer geld in de zak. In tijden van krapte moet zoveel mogelijk geld naar onze core business, het rechtspreken.” De Rechtspraak heeft tot en met 2015 bezuinigingsmaatregelen weten af te houden. Maar volgens Bakker zal de Rechtspraak de dans niet ontspringen. “We zullen vermoedelijk niet een enorme bezuinigingsinhaalslag moeten maken, maar wij houden er wel serieus rekening mee dat ook wij moeten bezuinigen en daar bereiden wij ons nu op voor.”
Lees het jaarverslag hier.
