Recentelijk heeft het federale Hooggerechtshof in de Verenigde Staten een baanbrekende uitspraak gedaan over ‘gerrymandering’. Wat is dat nou eigenlijk en waarom zijn de partijen in het Amerikaanse Congres hier zo mee bezig?
De kern van ‘gerrymandering’ hangt sterk samen met het gekozen kiesstelsel voor de volksvertegenwoordiging in een land. Ten eerste is het belangrijk om op te merken dat het US Congress, oftewel het parlement, bestaat uit twee kamers: de US Senate (de Senaat) en de US House of Representatives (het Huis). In dit geval gaat het vooral om de verkiezing van het Huis. De keuze voor een bepaald kiesstelsel beïnvloedt de samenstelling van de volksvertegenwoordiging sterk. Cruciaal is dat er in de VS gebruik wordt gemaakt van een (relatief) meerderheidsstelsel in districten voor het vormen van de volksvertegenwoordiging. De 435 leden van het Huis worden in 435 districten gekozen. Elke staat mag een bepaald aantal afgevaardigden naar het Huis sturen. Hoe meer inwoners, hoe meer afgevaardigden. Ieder lid van het Huis vertegenwoordigt zijn district (een bepaald stukje van de staat). Een kandidaat heeft de meeste stemmen in een district nodig om de zetel te winnen. In principe moeten in ieder district ongeveer evenveel mensen wonen en daarom worden de districten elke tien jaar opnieuw bepaald.
Gerrymandering
Nu is het zo dat het, met name in de Verenigde Staten, erg relevant is hoe de districten ingedeeld zijn. Iedere staat mag zelf bepalen hoe de districten worden ingedeeld. Zo heeft Texas bijvoorbeeld 36 afgevaardigden naar het Huis, dus zij moeten de staat indelen in 36 kiesdistricten. Politici, meestal de grootste partij in een staat, bepalen hoe de kiesdistricten precies worden ingedeeld. Zij kunnen de districten dan zo indelen dat de tegenstander nergens in de meerderheid is. Dit is vooral relevant in staten waar de Democraten en de Republikeinen ongeveer even sterk zijn. ‘Gerrymandering’ is dan ook het opnieuw indelen van de kiesdistricten voor partijpolitieke doeleinden.
Gerrymandering kan erg effectief zijn. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de staat Pennsylvania, dat bekend staat als een staat waarin erg veel gemanipuleerd is met de grenzen van de districten, zie je dat bij de verkiezingen van 2016 de Democraten en de Republikeinen ongeveer evenveel stemmen kregen. Door de kiesdistricten op een bepaalde manier in te delen, gingen de Republikeinen met driekwart van de zetels naar huis.
Gerrymandering om winst van je eigen partij te verzekeren is in principe verboden, maar het is in de praktijk erg lastig om te bepalen wanneer de districten zijn ingedeeld voor partijpolitieke doeleinden. Men noemt het ook wel kiesdistrictmanipulatie, en ondanks het verbod op deze tactiek, lijkt het in de VS meer de regel dan een uitzondering te zijn om voorafgaand aan de federale verkiezingen de grenzen van de districten te gaan veranderen.
De uitspraak
Enkele federale rechters in verschillende staten hebben de opvallende herindeling van kiesdistricten in hun staat verboden. Het Hooggerechtshof bepaalde in de uitspraak van eerder deze week dat de rechter niet bevoegd is om te oordelen over gerrymandering. Volgens opperrechter Roberts is het niet aan de rechters, maar aan de kiezers en de politiek om te beslissen wat zij vinden van gerrymandering. Dit is vooral een winst voor de Republikeinen, die de kunst van het manipuleren van de kiesdistricten tot in de puntjes geperfectioneerd hebben. Niet gek, want vijf van de negen rechters in het Hooggerechtshof staan te boek als conservatief en Republikeins.
