10 oktober 2010 (“10-10-10”) was een belangrijke moment voor de Nederlands Caribische eilanden. Toen werden de Nederlandse Antillen ontmanteld. Vanaf dat moment bestaat het Koninkrijk der Nederlanden uit vier landen (Nederland, Aruba, Curaçao en St. Maarten). De drie eilanden Bonaire, St. Eustatius en Saba maken sinds die datum als openbare lichamen deel uit van Nederland. Wij werken als advocaten op de zes eilanden. Een groot aantal van ons komt er vandaan. Wij kennen er de mensen, de cultuur en de juiste wegen.
Tijdens de onderhandelingen over het ontmantelingproces heeft Nederland zich nu eens hard en dan weer toegevend opgesteld. Toegevend bijvoorbeeld naar het eiland St. Maarten dat perse de status van onafhankelijk land in het Koninkrijk wilde verkrijgen. St. Maarten heeft een (feitelijk onbekend) aantal inwoners dat wordt geschat op tussen de 35.000 en de 65.000(!) personen, inclusief een onbekend aantal illegalen uit de omringende eilanden.
Het recht op (relatieve) onafhankelijkheid kan geen enkele voormalige kolonie ontzegd worden. Juridisch gezien is het wel merkwaardig om een groep mensen van pak hem beet 35.000 tot 40.000 op te schepen met een compleet op Nederlandse leest geschroeid staatsrechtelijk systeem: een regering met een minister president en ministers, een Staten-Generaal, een Raad van State, een Centrale Bank, een Hof van Justitie, een Parket enz. Demografisch gezien is het vrijwel onmogelijk om al deze belangrijke instituten te bemensen.
Als je de balans opmaakt na ongeveer 1.5 jaar, moet je constateren dat het toch eigenlijk allemaal vrij redelijk is gelukt. Uiteraard kampen de nieuwe landen Curaçao en St. Maarten met allerlei aanloopproblemen (Curaçao vanwege zijn bijzonder politieke situatie wellicht nog meer dan St. Maarten). Juridisch gezien is het wel enorm gecompliceerd geworden. De complexiteit zal zonder twijfel de komende jaren alleen maar toenemen. Een walhalla voor juristen dus. Dat zit zo. Binnen het kader van de afspraken over de staatkundige verhoudingen in het Koninkrijk zoals neergelegd in het Statuut, is elk van de landen vrij binnen de door het Statuut gestelde grenzen zijn eigen wetgeving in te richten. Historisch gezien wordt daarbij door de landen in het Caribische gebied dikwijls aanknoping gezocht bij Nederlandse wetgeving. Bovendien bevat het Statuut het zogenaamde concordantiebeginsel. Dat schrijft voor dat de rechtssystemen zoveel mogelijk met elkaar in overeenstemming worden gebracht. Vanouds heeft niemand zich daar echt veel van aangetrokken. Als gevolg hiervan hebben we in het Caribische gedeelte van Nederland nu te maken met niet minder dan vier(!) jurisdicties op een totale bevolking van ongeveer 300.000 personen: er is Arubaans recht, Curaçaos recht, het recht van St. Maarten en het recht van de BES-eilanden. Het laatstgenoemde is na de ontmanteling weliswaar Nederlands recht, maar voor een overgangsperiode van 10 jaar nog voor het overgrote deel voormalig Nederlands-Antilliaans recht.
De huidige president van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie (mevr. mr. L. Hoefdraad) heeft in de aanloop naar de ontmanteling van de Nederlandse Antillen dikwijls gewaarschuwd voor het voor de rechtspleging verwoestende effect van te sterk uiteenlopende rechtsstelsels. Al gauw zal daardoor het Hof de grootste moeite hebben om nog op een behoorlijke wijze op elk van de eilanden de gewenste eigen rechtsbedeling te kunnen realiseren. Ook de Hoge Raad (ook voor de Caribische delen van het Koninkrijk de hoogste rechter) heeft al te kennen gegeven dat een te grote discordantie van de rechtssystemen zijn taak moeilijk, zo niet onmogelijk zal maken.
Intussen is het voor ons “meesters” wel heel erg leuk. Niet alleen word je op de Caribische eilanden elke dag geconfronteerd met vragen van interregionaal recht, je bent ook gedwongen om de verschillende in toenemende mate uiteenlopende rechtsstelsels op je eigen vakgebied bij te houden en met elkaar in verband te brengen. Dat is heel veel werk. Elk nadeel heb z’n voordeel: een staatsrechtelijk monstrum is een walhalla voor juristen.
