Deze civiele zaak begint met een strafzaak. Een vrouw doet aangifte tegen haar buurman van belediging en bedreiging. Zij voegt zich in de strafprocedure als benadeelde partij en wil als slachtoffer gebruikmaken van het spreekrecht. Op zitting maakt de dochter gebruik van het spreekrecht, namens haar moeder. Daarin gaat zij in op de bewijsvraag. De politierechter merkt op dat dit op het bord ligt van de officier van justitie, de raadsman en uiteindelijk de politierechter, en verzoekt de dochter zich te beperken tot de impact van de feiten op haar moeder. De dochter meent dat zij onbeperkt spreekrecht heeft. De officier van justitie rekwireert tot vrijspraak, de rechter spreekt de buurman vrij.
Rechten van het slachtoffer
De advocaat van de buurvrouw laat de officier van justitie per e-mail weten dat sinds 1 juli 2016 voor slachtoffers een onbeperkt spreekrecht geldt: slachtoffers mogen zich ook uitspreken over de mogelijke bewezenverklaring, het strafbare feit, de schuld van de verdachte en de straf. Daarmee wilde de wetgever de positie van het slachtoffer in het strafproces versterken. Ook schrijft de advocaat. “De rechten van het slachtoffer in het strafproces dienen door de officier van justitie te worden bewaakt en hij dient op te komen voor de belangen van het slachtoffer.” De buurvrouw voelde zich niet door de officier van justitie gesteund, waarbij zij ook niet heeft kunnen gebruikmaken van het onbeperkt spreekrecht. De advocaat dringt erop aan dat de officier hoger beroep instelt, “zodat het slachtoffer dan haar rechten volwaardig kan uitoefenen”.
Hoger beroep
Als de officier dit niet doet, vordert de buurvrouw in kort geding dat de Staat wordt veroordeeld om tijdig hoger beroep in te stellen tegen het vonnis van de politierechter en tijdig een schriftuur met grieven in te dienen. De voorzieningenrechter wijst de eerste vordering toe (tijdig hoger beroep instellen) maar wijst de tweede vordering af (tijdig indienen grieven). Later wordt dit door het hof Den Haag bekrachtigd. Het OM geeft daar gehoor aan maar trekt het hoger beroep later weer in: voor de tenlastegelegde strafbare feiten is onvoldoende wettig en overtuigend bewijs aanwezig. Dat de buurvrouw geen onbeperkt gebruik heeft kunnen maken van haar spreekrecht, is geen belang dat het OM zich kan aantrekken voor een hoger beroep, vindt de officier van justitie. Opnieuw dagvaardt de vrouw de Staat in kort geding, nu om de Staat te verbieden het hoger beroep in te trekken, en om de Staat te gebieden om ten minste twee grieven in te dienen in de strafzaak. De voorzieningenrechter (rechtbank Den Haag) wijst beide vorderingen af, het gerechtshof Den Haag bekrachtigt dit vonnis.
Spreekrecht te veel beperkt
Het hof stelt dat het OM een grote mate van beleidsruimte geniet en dat afwegingen die het OM maakt om al dat niet hoger beroep in te stellen, in beginsel moeten worden gerespecteerd. Of bestaat er in dit geval grond voor een uitzondering op het vervolgingsmonopolie van het OM? Het hof stelt dat de politierechter het spreekrecht te veel heeft beperkt. Was het spreekrecht onbeperkt uitgeoefend, dan had de politierechter tot een ander oordeel kunnen komen, en later het hof ook. Omdat het slachtoffer niet in hoger beroep kan komen, moet de officier van justitie zich bij zijn beslissing om dit al dan niet te doen mede het belang van het slachtoffer aantrekken.
Bewijselementen
Volgens het hof kunnen tijdens het spreekrecht ook bewijselementen worden aangevoerd. Het spreekrecht is niet alleen bedoeld om het slachtoffer in staat te stellen de verdachte te confronteren met de gevolgen die het ten laste gelegde feit bij hem teweeg heeft gebracht, maar ook om de beslissing van de strafrechter te beïnvloeden. De enige die ervoor kan zorgen dat de beslissing van de strafrechter op dat punt in hoger beroep kan worden heroverwogen, is de officier van justitie.
Ingrijpen
In deze zaak, aldus het hof, is de buurvrouw de mogelijkheid ontnomen om invloed uit te oefenen op de uitkomst van het strafgeding. Dat druist in tegen haar rechten als slachtoffer. De voorzieningenrechter had dus mogen ingrijpen in de beslissingsruimte van de officier van justitie – zeker nu de termijn waarbinnen dat hoger beroep kon worden ingesteld, één dag na de mondelinge behandeling zou verstrijken. De keuze van het OM om geen hoger beroep in te stellen was ‘in redelijkheid niet navolgbaar’, zo oordeelt het hof.
Beleidsruimte van het OM
Tegen dit oordeel tekent de Staat cassatieberoep aan. De Hoge Raad stelt dat uit art. 51b lid 2 Sv volgt dat slachtoffers tijdens het spreekrecht ook bewijselementen kunnen aanvoeren. Het slachtoffer kan aan de officier van justitie verzoeken documenten die hij relevant acht voor de beoordeling van de zaak tegen de verdachte of van zijn vordering op de verdachte aan het dossier toe te voegen. Een verklaring die het slachtoffer op de terechtzitting aflegt, kan overigens niet worden gebruikt voor het bewijs van het tenlastegelegde. In deze zaak moeten de vorderingen van de buurvrouw (het OM verplichten hoger beroep in te stellen) alsnog worden afgewezen. De beslissing van het OM om dat niet te doen valt binnen de eigen beleidsruimte, en was in deze zaak begrijpelijk.
Lees hier het arrest van de Hoge Raad: ECLI:NL:HR:2024:1418.
