Het zal weinig mensen ontgaan zijn dat Brett Kavanaugh begin vorige maand benoemd is tot rechter in het Amerikaanse Hooggerechtshof. De benoemingsprocedure was een mediaspektakel van jewelste. Voor het vertrouwen in democratie en rechtstaat mogen wij ons in Nederland gelukkig prijzen dat de benoeming van een raadsheer in de Hoge Raad vaak niet eens de voorpagina haalt. Toch is een poldervariant van de Kavanaugh-affaire niet uitgesloten, betoogt Tim Kluwen.
Nederlandse media besteedden dit najaar veel aandacht aan Kavanaugh’s benoemingssaga. Zo waren wij getuige van een harde strijd tussen Republikeinen en Democraten waarbij slachtoffers van seksueel misbruik gekleineerd werden, reputaties besmeurd en (fatsoens)regels overtreden. Het was een tragedie waarbij kandidaat Kavanaugh de Democraten in de Senaat uiteindelijk rechtstreeks aanviel. Het sterk politieke karakter van deze benoemingsprocedure deed afbreuk aan de onpartijdigheid van de rechterlijke macht en heeft daarmee de autoriteit van het hoogste Amerikaanse rechtscollege geschaad en het vertrouwen in de rechtstaat ondermijnd.
Hoge Raad
Gelukkig doen we dit in Nederland anders, zal het bij menig koffieautomaat en aan sommige eettafels geklonken hebben. En inderdaad, de benoemingsprocedure voor de Hoge Raad is een stuk minder politiek. Een Nederlandse variant van de Kavanaugh-affaire ligt echter op de loer. Artikel 117 van de Grondwet bepaalt namelijk dat rechters bij Koninklijk Besluit, door de regering, benoemd worden. Artikel 118 voegt hieraan toe dat “de leden van de Hoge Raad der Nederlanden worden benoemd uit een voordracht van drie personen, opgemaakt door de Tweede Kamer der Staten-Generaal.” Het is dus de Tweede Kamer die een lijst van drie kandidaat-raadsheren (m/v) opstelt, waarna de regering tot benoeming besluit. In de praktijk is het de Hoge Raad zelf die eerst een aanbeveling doet door een lijstje namen naar de Tweede Kamer te sturen. De Kamer neemt deze namen meestal integraal over.
Politieke benoemingsprocedure
Net als in de Verenigde Staten is het in Nederland dus de volksvertegenwoordiging die een doorslaggevende stem heeft in de samenstelling van het hoogste rechtscollege. Op die manier maakt de Grondwet de benoeming van de leden van de Hoge Raad tot pure politiek. Zoals bij elke politieke keuze, nodigt ook deze keuze uit tot gebruik (of misbruik) voor electoraal gewin. De politieke invloed op de personele bezetting van de Hoge Raad werd in 2011 zichtbaar toen de PVV een hoofdelijke stemming aanvroeg over de benoeming van Ybo Buruma tot raadsheer. En in datzelfde jaar besloot de Hoge Raad een kandidaat van zijn aanbevelingslijstje te schrappen, na negatieve signalen vanuit de politiek. Het is dus naïef te denken dat de benoeming van de leden van de Hoge Raad geen politieke kwestie is. Nederland is niet immuun voor een Kavanaugh-achtige politieke soapopera.
Rol van de Tweede Kamer
Natuurlijk zijn er zowel juridische als politieke verschillen tussen Nederland en de VS die een Nederlands benoemingsspektakel minder waarschijnlijk maken. De benoeming van een raadsheer in de Hoge Raad heeft bijvoorbeeld minder verstrekkende gevolgen. Dit komt door de weinig controversiële aard van de rechtspraak van ons hoogste rechtscollege, het groot aantal leden van de Hoge Raad (vijfendertig raadsheren tegenover negen Supreme Court Justices) en de rechterlijke pensioenleeftijd van zeventig jaar. Ook is de rol van de Hoge Raad binnen onze rechterlijke macht minder dominant dan de die van het Hooggerechtshof in het Amerikaanse rechtssysteem. Bovendien is Nederland, in tegenstelling tot het Amerikaanse tweepartijenstelsel, een coalitieland. Hierdoor moeten politieke partijen altijd samenwerken en is de tegenstelling tussen regering en oppositie vaak minder scherp.
De relevante verschillen tussen Nederland en Amerika maken een doorgeslagen politieke benoemingsprocedure in Nederland echter niet onmogelijk. En ook de afwezigheid van al te veel partijpolitiek in de moderne geschiedenis van Hoge Raad benoemingen biedt geen garantie voor de toekomst. In een Haagse praktijk gekenmerkt door politisering en polarisatie zijn Kavanaugh-achtige taferelen niet ondenkbaar. Het is de hoogste tijd om artikel 118 van de Grondwet eens tegen het licht te houden: hoe wenselijk is het dat partijpolitici onze onafhankelijke, hoogste rechters benoemen?
Tim Kluwen wordt binnenkort beëdigd als advocaat in Amsterdam.
