De kwaliteit van de rechtspraak is ernstig in gevaar. Een bij de Tweede Kamer aanhangig wetsvoorstel, dat afdoening van kantonzaken in hoger beroep door één rechter mogelijk maakt, leidt tot afbreuk van de rechterlijke objectiviteit en onafhankelijkheid en veroorzaakt rechtsongelijkheid. Aldus raadsheren S.F. Schütz (Hof Amsterdam) en C.M. Aarts (Hof ‘s-Hertogenbosch).
Jaarlijks worden circa 3000 kantonzaken (voornamelijk arbeids- en huurzaken en geldvorderingen tot 25.000 euro) in hoger beroep behandeld door de gerechtshoven. De indiener van het wetsontwerp meent dat de helft van deze appelzaken enkelvoudig kan worden afgedaan, omdat die ‘eenvoudig’ genoeg zouden zijn. Volgens de Memorie van Toelichting moet deze wetswijziging een besparing van vier á vijf miljoen euro per jaar opleveren.
Aarts maakt zich ernstige zorgen. “Ik ben bang dat dit ten koste gaat van de kwaliteit van de rechtspraak. Natuurlijk willen we meedenken over hoe de rechtspraak beter georganiseerd en geregeld kan worden, maar dit zijn principiële discussies. Er is ooit besloten om hoger beroepen door drie rechters te laten behandelen, daar zat een gedachte achter. Dat wordt nu zomaar overboord gegooid. Als men vindt dat het wel ‘een onsje minder’ kan, moet daar eerst een heel fundamentele discussie over worden gevoerd. Dit is te makkelijk zoals het nu gaat.”
Schütz, van wie op 12 oktober een opiniestuk over dit onderwerp in NRC Handelsblad publiceerde, valt hem bij: “Rechtspreken door drie rechters leidt tot betere uitspraken. Meervoudige rechtspraak draagt bij aan het voorkomen van fouten en biedt een waarborg voor objectiviteit doordat persoonlijke opvattingen worden gerelativeerd. Met z’n drieën kom je tot een evenwichtiger oordeel.” Daarbij worden volgens Schütz uitspraken gemakkelijker door een rechtszoekende aanvaard als hij weet dat drie rechters naar zijn zaak hebben gekeken. “In een ideale wereld zou natuurlijk alles meervoudig moeten worden afgedaan, maar daarvoor is er eenvoudigweg niet genoeg geld.”
Twisten
Verder vindt Schütz het een groot probleem dat geen objectief en hanteerbaar criterium wordt aangedragen aan de hand waarvan de hoven kunnen bepalen in welke gevallen een kantonappel geschikt zou zijn voor verwijzing naar de enkelvoudige kamer. “We zien wel vaker dat de indieners van wetsvoorstellen niet duidelijk voor ogen staat hoe iets te regelen en het probleem vervolgens doorschuift naar de rechter.” Hoven zouden hieraan dus zelf invulling moeten geven, maar dat leidt volgens Schütz tot grote rechtsongelijkheid. “Er valt enorm te twisten over wat nu precies ‘eenvoudig’ is. Met als gevolg dat in vergelijkbare zaken door het ene hof wel en door het andere hof niet enkelvoudig worden afgedaan. Hoven kunnen daar geen afspraken over maken om op één lijn te komen. Het criterium is daarvoor té vaag.”
Daarnaast komt de onafhankelijkheid van de rechtspraak onder druk te staan. Schütz legt uit: “Het wetsvoorstel laat aan de hoven over of ze al dan niet tot enkelvoudige behandeling overgaan, maar dwingt ze daar eigenlijk toe door minder budget te geven. Het doel is immers bezuiniging. De rechterlijke onafhankelijkheid – het wezen van de rechtspraak – komt daardoor op de helling te staan. Dat mag niet gebeuren. We moeten altijd in alle vrijheid zelf kunnen beslissen zonder te hoeven vrezen of we het financieel gezien wel gaan redden.”
Vuurpijlen
De wetgever gaat er vanuit dat de helft van de kantonappellen zo eenvoudig is dat deze door één rechter kan worden behandeld. Maar dat lijkt een volstrekt onjuiste aanname. Aarts: “In minder dan vijf procent van alle kantonzaken wordt hoger beroep ingesteld. Die zaken zijn bijna altijd feitelijk en juridisch ingewikkeld. Zo bezien zal de nagestreefde bezuiniging dus nooit gehaald worden. Bovendien is met geen woord uitgelegd waarop die miljoenen gebaseerd zijn. Dat iedereen moet bezuinigen – en dus ook de rechtspraak – is begrijpelijk, maar dat kan niet door in het wilde weg vuurpijlen af te schieten waardoor het hele rechtssysteem aan de straat wordt gezet.”
Geen wet
Schütz heeft inmiddels contact gezocht met de vaste commissie van Veiligheid en Justitie van de Tweede Kamer. Hij hoopt met goede argumenten de politiek te kunnen overtuigen dat dit voorstel geen wet behoort te worden. Aarts geeft bij deze de Tweede Kamer het advies de onderliggende redengeving en consequenties kritisch te bekijken en deskundigen daarover te laten meepraten. “We hebben een mooi democratisch proces, maar dat moet wel gevoed worden door een voldoende mate van deskundigheid. Daar schort het de laatste tijd in Den Haag nogal eens aan.”
