Voor een groot deel van de bevolking is de notaris niet toegankelijk, constateert Tweede Kamerlid van Nispen samen met de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB). Een sociaal notariaat is daarom hard nodig. De SP’er diende op 14 november 2022 de initiatiefnota ‘Op naar een sociaal notariaat’ in (Kamerstuk 36248). De nota vraagt om beleid van de minister op dit punt en stelt voor om naar analogie van de sociale advocatuur een sociaal notariaat in te voeren.
Ieder initiatief dat de toegang tot het recht verbetert kan op mijn directe steun rekenen. Bij het, op zich, lovenswaardige initiatief voor een sociaal notariaat plaats ik toch een paar kanttekeningen.
Financiële redenen
De invulling moet namelijk wel anders zijn dan het traditionele notariaat, omdat de doelgroep ook een andere zal zijn. De vraag is of dat gaat lukken, nu het plan direct omarmd is door de traditionele notarissen en de KNB. De vergelijking met de sociale advocatuur gaat ook niet echt op. Sociale advocatuur is niet alleen een vorm van financiering. Sociale advocaten hebben kennis van de juridische problemen van hun clientèle. Zij zijn bijvoorbeeld gespecialiseerd in sociaal zekerheidsrecht of vluchtelingenrecht.
De doelgroep van het sociaal notariaat zijn rechtzoekenden die om financiële redenen nu geen gebruik kunnen maken van de traditionele notaris. Welke problemen kennen deze mensen waar ze een notaris voor nodig hebben? Een sociaal notariaat moet je opzetten vanuit de klant, de problemen en vragen van de rechtzoekende. Nu dreigt het ingediende plan opgezet te worden vanuit de traditionele notarissen en hun bestaande dienstverlening. Hier zie ik de grootste weeffout bij de start van dit initiatief.
Laaggeletterd
De vragen van de beoogde clientèle gaan over totaal andere juridische problemen, dan de huidige clientèle van het notariaat. In mijn bedrijf beantwoorden wij jaarlijks (gratis!) meer dan 2.000 digitale schriftelijke vragen en 1.500 telefoontjes van rechtzoekenden. Binnen die hulpvragen zien wij een duidelijk onderscheid. Er is een enorm verschil in de vragen van het deel van de samenleving dat nu gebruik maakt van een notaris en het andere veel grotere deel. Die laatste groep zijn de miljoenen Nederlanders die minder dan modaal verdienen en/of laaggeletterd zijn. Dat is de doelgroep voor het sociaal notariaat.
Een veel voorkomend voorbeeld is dat iemand een persoon in huis neemt met schulden. Bijvoorbeeld een zoon, broer of kennis met schulden. De behulpzame burger loopt nu een risico op bezoek van schuldeisers en deurwaarders. Dit risico kun je verkleinen met een inboedelbeschrijving, waarin opgenomen welke goederen aan wie toebehoren in huis. Is dat document opgesteld door een notaris, dan heeft het aanmerkelijk meer kracht. De traditionele notarissen voelen er echter zelden voor om het document op te stellen of rekenen hiervoor honderden euro’s.
Overledene met mogelijke schulden
Hier zie je een enorme mismatch tussen enerzijds de vraag van de rechtzoekenden en anderzijds het aanbod bij de huidige notarissen. Een sociaal notariaat zou een compleet nieuw product of akte moeten ontwikkelen.
Dit is slechts één van de voorbeelden. Onze praktijk kent een reeks van dergelijke onderwerpen, zoals:
- Het onterven van gehandicapte kinderen omdat anders de erfenis naar een zorginstelling verdwijnt.
- Het afhandelen van een erfenis met personen die in de schuldsanering zitten.
- De erfenis van een overledene met mogelijke schulden.
- Juridische producten zoals testamenten die niet aansluiten bij de geloofsovertuiging van de opstellers. Bijvoorbeeld omdat men de islamitische rechtsregels van de sharia aanhangt en die wil integreren in een Nederlands sharia-testament.
Traditionele akte
Lang niet al deze mensen hebben dus behoefte aan een traditionele akte van de traditionele notaris. Zij hebben behoefte aan antwoorden op hun vragen, of aan producten die de notaris nu niet levert.
Het grootste risico van deze waardevolle initiatiefnota is dat de traditionele notarissen ermee aan de haal gaan. Er komt dan een aanbod dat niet aansluit bij de problemen van de doelgroep. Kortom, denk bij het uitwerken van de nota vanuit de klanten, maak een oplossing voor hun probleem, in plaats vanuit het aanbod van de bestaande traditionele notarissen. Op die manier ontstaat een echt sociaal notariaat dat iets kan doen aan gebrekkige toegang tot het notarieel recht.
Pablo van Klinken is directeur van de DoeHetZelfNotaris.nl en bestuurslid van de Stichting Allemansrecht, een stichting die de toegang tot het recht stimuleert.
