Ik moest een flinke drempel over om naar het 14th International Symposium van de World Society of Victimology te gaan dat van 20-24 mei 2012 in World Forum Den Haag werd gehouden. Ik heb een allergie voor slachtofferschap en wil mensen altijd zo snel mogelijk uit de slachtofferrol krijgen. De meeste cliënten voelen zich op een bepaalde manier slachtoffer van hun situatie. Mijn allergie maakte dat ik meesterschap ontwikkelde om cliënten zo snel mogelijk de omslag te laten maken van slachtoffergevoel naar het gevoel voor een inspirerende uitdaging te staan waarmee het leven hen had geconfronteerd. Empowerment heet dit in de wereld van trainers en coaches. Deze manier van werken heeft ‘handen en voeten’; ze motiveert en zet aan tot creativiteit. Het celebreren van slachtofferschap met een conferentie stond daarom behoorlijk ver van mijn bed. Mijn besluit om over mijn bedenkingen heen te stappen nam ik op zondag 5 februari 2012 toen ik terwijl de Super-Bowl finale American football life werd uitgezonden in Washington D.C. zat na te praten met professor Emilio Viano van de American University, nadat ik tijdens een werkweekend voor een groep graduate studenten een lecture gegeven had over Sustainable Justice. Heel Amerika stond op zijn kop. We zaten tussen twee grote TV-schermen aan de bar en dronken een biertje. Viano bleek veel te hebben gedaan op het gebied van de victimologie. Ik vertelde hem over mijn allergie en mijn manier van werken om mensen zo snel mogelijk uit de slachtofferrol te halen. Ik vroeg hem of dit interessant zou kunnen zijn voor de Victimology conferentie. Toen hij resoluut positief reageerde besloot ik mijn bedenkingen opzij te zetten. Ik stuurde een abstract voor een presentatie in en schreef me in.
Mijn besluit werkte al inspirerend bij de voorbereiding van mijn presentatie. Al jarenlang had ik rondgelopen met een model in mijn hoofd van de persoonlijkheidslagen die beschadigd raken als een mens slachtoffer wordt van een misdrijf of onrechtmatig gedrag. Dit model geeft ook aan welke van die persoonlijkheidslagen je moet stimuleren om empowerment te bewerkstelligen. Ik paste het model altijd toe zonder het ooit uitgewerkt te hebben. De Victomology conferentie bood mij de kans dit eindelijk te doen. Ik schakelde mijn webdesigner, Jeroen Clausman, in om een paar tekeningen voor me te maken. Daar bleef het niet bij. Het groeide uit tot een aantal gelaagd opgebouwde tekeningen. Iedere afbeelding was opgebouwd uit 6 (persoonlijkheids-)lagen. Het was een fascinerende ervaring om dit uit te werken; mijn enthousiasme groeide met iedere stap. Het model en mijn presentatie zijn te vinden op mijn website www.aion-inspiration.nl/index.php?id=mensmodel&size. Ik denk dat het model heel praktische aanknopingspunten biedt voor al degenen die met slachtoffers te maken hebben.
De conferentie was bijzonder inspirerend. Tien keynote speakers leidden de verschillende thema’s van de conferentie in. De eerste dag: Victim’s Rights. Prof. Paul Rock (socioloog UK) vestigde de aandacht op de moeilijkheden die slachtoffers ervaren bij het gebruik maken van hun vaak hoog geroemde rechten. Prof. Jeremy Sarkin (internationaal recht, VS en Zuid Afrika) benoemde de collectieve last die heden ten dage nog steeds wordt ervaren doordat nooit goed schoon schip gemaakt is met mensenrechtenschendingen uit de koloniale tijd. Prof. K. Jaishankar (criminoloog, India) ging in op de ervaringen die nieuwe industrielanden opdien bij de modernisering van de rechtssystemen. Zij worden ermee geconfronteerd dat de modernisering gunstiger uitwerkt voor de misdadiger dan voor hun slachtoffers.
Op de tweede dag stond Transitional Justice centraal: de manier waarop een land omgaat met misstanden uit een voorgaande periode om in staat te zijn met dezelfde mensen een nieuwe samenleving op te bouwen. Prof. José Zalaquett (mensenrechten, Chili) besprak de wijze waarop in dit land wordt omgegaan met slachtoffers van mensenrechtenschendingen uit de militaire dictatuur van 1973-1990, het belang dat de waarheid boven tafel komt, dat slachtoffers erkend worden, dat er herstel, verzoening en (enige) materiële compensatie is. Daarnaast is symbolische genoegdoening van belang: het stellen van een daad, zoals de oprichting van het mensenrechtenmuseum in Santiago. Dr. Rama Mani (UK en India) sprak over integrale rechtspleging en wees erop dat kunst, esthetiek, cultuur en spiritualiteit een belangrijke rol kunnen vervullen in het verwerkingsproces dat mensen weer in staat te stellen met elkaar door te gaan, na een periode van grove mensenrechtenschendingen. Prof. Alex Hinton (antropoloog, USA) sprak over Transitional Justice na genocide en massale wreedheden.
De derde en vierde dag stonden in het teken van traumaverwerking, veerkracht van slachtoffers en rechtspleging. Prof. Patricia Frazier (psycholoog, VS) bracht verslag uit over haar onderzoek naar de effectiviteit van theorieën over trauma genezingsprocessen. Ilse van de Walle (trainer/consultant, België), ging in op de belangen en behoeften van kinderen die slachtoffer geworden zijn. Zij wees erop dat kinderen een belangrijke groep vormen onder slachtoffers en dat hun positie nog lang niet voldoende aandacht heeft gekregen. Prof. Kathleen Daly (criminoloog, Australië) deed een appel op de toehoorders om tegenstellingen te overbruggen, zoals retributief strafrecht en herstelgericht strafrecht die vaak als elkaars tegenpolen worden beschouwd in plaats van elkaar aanvullende mogelijkheden. Zij wees erop dat sleutelbegrippen vaak in verschillende betekenis of context worden gebruikt en dat de rechtspraakontwikkeling hierdoor gedwarsboomd wordt. Ook wordt bij slachtoffer tevredenheidsonderzoek vaak volstaan met een algemene tevredenheidsvraag. Het volgens Daly nodig dat de onderzoeksvragen concreet worden gerelateerd aan concrete slachtoffer behoeften. Tot slot haalde prof. Harvey Weinstein (mensenrechten, USA) alle heilige huisjes overhoop: De rollen van slachtoffer en dader gaan vaak in elkaar over. De Transitional Justice mechanismen, zoals strafrechtspraak, waarheids- en zuiveringscommissies, herdenkingen en transformatie van instituties gaat vaak voorbij aan de behoeften van de directe slachtoffers. Slachtoffers van massale wreedheden en mensenrechtenschendingen blijken vaak voorkeur te hebben voor amnestieverlening in plaats van retributie. Ons wereldbeeld wordt geplaagd door twijfelachtige en ongetoetste vooronderstellingen.
Hier konden we mee naar huis, maar dan niet nadat drie rapporteurs een bliksemverslag van conferentie hadden uitgebracht (er waren meer dan 300 presentaties in parallelsessies) en awards waren uitgereikt.
Als klap op de vuurpijl bleek Emilio Viano de belangrijkste award te krijgen. Hij was niet op het congres, maar toevallig wist één van de congresdeelnemers dat Viano wel in Den Haag was en hij bleek zelfs op zijn hotelkamer te zijn. Met een taxi werd hij opgehaald en hij nam de prijs alsnog persoonlijk in ontvangst. Het was heel bijzonder om Viano na onze ontmoeting in februari, onverwacht terug te zien en hem persoonlijk te kunnen gelukwensen. Zonder zijn suggestie zou ik niet op de conferentie zijn geweest. Voor mij was het een soort apotheose.
Tijdens het slotdiner parodieerde congresvoorzitter Marc Groenhuijsen (UvT) een keynote-speaker die zich ‘virgin of victimology’ voelde met het statement dat het congresgebeuren één grote orgastische ervaring is geweest. Ik kan me daar wel in vinden: Victimologie is een multidisciplinaire wetenschap. Op zo’n congres vindt een proces van wederzijdse bevruchting tussen die disciplines plaats. En die is goed voelbaar.
