Raad voor de rechtspraak-voorzitter Erik van den Emster vindt dat de magistratuur onder vuur ligt, maar dat de rechters niet terug moeten schieten.”Ik krijg de laatste tijd het verwijt dat we te netjes zijn als rechtspraak, dat heb ik dan maar liever dan dat we de loopgraven ingaan.” Dit zei Van den Emster woensdag 25 mei 2011 in Nijmegen bij het symposium: “Magistraat en media, het aanzien van de rechtspraak. Naast Van den Emster gaven ook Maurice de Hond (opinieonderzoeker) en Leny de Groot- van Leeuwen (hoogleraar rechtspleging aan de Radboud Universiteit) hun visie op dit thema.
Van den Emster ging in op drie punten: ten eerste is gezag niet meer vanzelfsprekend, ten tweede baseert de samenleving haar oordeel op beeldvorming en tenslotte op de gevolgen van incidenten in de rechtspraak.
Gezag is niet meer vanzelfsprekend
Volgens Van den Emster liggen rechters onder vuur.”Bij sommige delen van de bevolking heerst er ronduit wantrouwen”. “Waar gezag voorheen werd gezien als een gegeven, moet het nu worden verdiend” Hij vindt dat een uitspraak als: “een rechter moet afstand houden tot de samenleving” van naïviteit getuigt. De samenleving vraagt om uitleg, verantwoording en openheid. Dat zal op de lange termijn bijdragen aan het vertrouwen in de rechtspraak. Maar wanneer een rechter zich openstelt, zal dit ook kritiek en vijandigheid op leveren. Hij moet daar tegen kunnen. “Van de rechter wordt verwacht met een ruggengraat te zijn uitgerust, anders moet hij het vak niet willen doen.”
Beeldvorming en de feiten
De samenleving baseert haar oordeel op beelden. Dat plaatst de rechtspraak voor een probleem: “Bij ons in het vak gaat het om de feiten”. Dit kan ertoe leiden dat “uitspraken van de rechters botsen met het sentiment van de samenleving”. De roep om strenger straffen blijft klinken. Maar minimumstraffen zouden belachelijke resultaten opleveren. Denk aan een minimumstraf van zes jaar voor een tweede keer tongzoenen. Een vermindering van taakstraffen is ook geen goed idee. “Een reële taakstraf levert aanmerkelijk minder recidive op en is goedkoper.” Bovendien valt Nederland mee wat betreft het softe strafklimaat, als je kijkt naar 20-25 jaar geleden, toen waren straffen veel milder.
Incidenten
“De Schiedammer parkzaak was een echte rechtelijke dwaling in de pure definitieve zin (…) Als je met de kennis van toen kijkt naar de zaak van toen is het in die uitspraak heel moeilijk uit te vissen naar waar de denkfout nou zit”. Er worden steeds dezelfde zaken genoemd, er komen relatief weinig zaken bij. “Dat wil zeggen dat de focus op die zaken, dat zijn vaak de ernstigste zaken, heel dominant is.” Anders gezegd: rechters leren van hun fouten.
De Hond schetst twee werelden: een gesloten bolwerk van justitie aan de ene kant, en een samenleving die vraagt om openheid aan de andere kant.
Slordig
Hij stelt dat politiewerk slecht en slordig is. “Hoe kun je op zo’n slechte fundering een bouwwerk maken?” De samenleving verzamelt meer informatie dan de politie doet. Dit komt door een combinatie van twee processen: het eerste proces is transparantie. Het rapport over de Schiedammer parkzaak was bijvoorbeeld op internet te downloaden. Het tweede proces is dat mensen dat werkelijk doen, ze zijn actief bezig met informatie naar boven halen
Kwetsbaarheid
“De toenemende wetenschap maakt het alleen maar complexer om als rechter de juiste keuze te maken” Dit maakt rechters kwetsbaar. Als je bereid bent om je kwetsbaar op te stellen, wordt je sterker. Je kan dan toegeven dat je fouten maakt. Maar rechters zijn niet gewend om beoordeeld te worden, ze hebben moeite met erkennen dat ze ook fouten kunnen maken. “Zo wordt de samenleving opener, transparanter en mondiger met aan de andere kant een traditionele gevestigde orde, die moeite heeft om te erkennen dat ze fouten maakt.”
Volgens De Groot verhouden journalisten en rechters zich tot elkaar als nimfen die de schippers afleiden waardoor hun schepen te pletter slaan. “Journalisten proberen rechters te verleiden en te verlokken: Kom toch! Breng mij nieuws!”
De keerzijde van openheid
Zo heeft, zo zei De Groot, de rechter zich laten verleiden tot spreken. Het is de trend om kritiek te geven en op grote schaal te verspreiden. “Informatie vanuit van rechtelijke en wetenschappelijke kring wordt zo gelezen dat olie op het vuur kan worden gegooid en er wordt handig gebruik gemaakt van allerlei informatie verkregen van mensen die geloven en uitdragen dat er veel binnen de rechtelijke macht veranderd moet worden of dat het een en ander mis is.” Alles valt te vinden op internet. Maar wie filtert deze informatie, zijn de kwesties die aan de orde worden gesteld waarheidsgetrouw? Na alle kritiek “is het eigenlijk een wonder dat de rechtelijke macht nog steeds in vrij hoog aanzien staat”.
Twee werelden
Er zijn twee werelden van spreken, de juridische wereld en de politieke wereld. Waar de juridische wereld vooral wil uitleggen, wil de politieke wereld winnen. Zo laten rechters zich verlokken om in de arena van winnen of verliezen te stappen. “Als de rechter treedt in de arena van winner of verliezen, dan verliest hij. Maar hij hoeft die arena niet in. “In deze tijden, waar explosies van informatie zich voordoen, zal kritiek blijven bestaan. “Vroeger hielden rechters de vuile was binnen, maar nu is zelfkritiek ook in de mode geraakt. “Maar toch zullen rechters soms, tegen de mode in, moeten kunnen zwijgen”, aldus De Groot.
Het debat. Bij de vraag waarom het geheim van de raadkamer niet openbaar gemaakt wordt, zei Van den Emster dat het gewoon in de wet staat. “Wij mogen naar buiten toe niet zeggen of er een subverdeling was. Rechtspraak moet unaniem zijn. De wetgever is er vanuit gegaan dat doordat er een unaniem oordeel naar buiten komt, er meer gezag is.” De Hond vindt dit geen juiste redenering. Die stelt dat hoe transparanter je bent, des te groter is de vertrouwensbasis en dat zorgt juist voor meer gezag.
Zouden rechters ook met de pers en media moeten praten? De Groot: “je moet niet principieel zeggen dat je geen contact moet hebben met de pers” je moet echter wel voorzichtig zijn en niet op elke uitnodiging ingaan. Van den Emster: we hebben al heel lang het instituut van persrechter en persraadsheer.” Dat is er niet voor niets. “Je moet als rechter nooit over je eigen zaak praten.” Bovendien mag de rechter ook niets zeggen over de andere rechter. “dat zit in ons systeem, je moet als rechtelijke macht elkaar niet afvallen.”
Zouden rechters in tv-programma’s als RTL boulevard moeten spreken?
De Groot benadrukt dat er een evenwicht moet zijn, werk gaat immers voor.
“Er moeten persrechters zijn en persraadsheren, zodat niet alle wetensschappelijke medewerkers permanent door het land reizen.” Bovendien moet je uitkijken dat ze geen kans krijgen om te knippen en plakken waardoor het lijkt alsof je iets anders hebt gezegd. Van den Emster vertelt dat je dan twee dingen moet weten: wie zitten er aan tafel, en waarover gaat het gesprek? “Je moet niet met Moszkowicz gaan lopen bekvechten.”
