Het menselijk brein kan een plaatje 60.000 keer sneller verwerken dan een tekst. Wie iets duidelijk wil uitleggen, kan dus maar beter beeldtaal gebruiken. Legal design is daarom onmiskenbaar bezig aan een opmars. “Je wint er zaken mee,” zegt Sarah van Hecke (Houthoff).
“De kracht van woorden ontmoet de impact van beeld.” Zo omschrijft legal design adviseur Sarah van Hecke van advocatenkantoor Houthoff de ideale combinatie van juridische tekst en beeld. De vraag is: hoe maak je een grafische voorstelling van een complexe juridische materie?
Het begint altijd bij de jurist, zegt Van Hecke, die communicatiewetenschapper is met als specialisatie attitude en gedrag. “Als onze juristen een complexe zaak hebben, melden ze zich bij mij. Dan kijken we wat het doel is van deze zaak, waar het over gaat het, wat ze nodig hebben. Samen met de juristen dejuridiseer ik de inhoud tot we tot de kern komen. Als het meerwaarde heeft om legal design in te zetten, doen we dat.”
Vervolgens gaan de designers van Houthoff aan de slag en daarna beoordeelt Van Hecke of de visual helpt om het doel te bereiken. “Ik probeer me te verplaatsen in degene voor wie de graphic is bedoeld: dat kan de rechter zijn, of de cliënt, wie dan ook. Ik kijk of het beeld in één oogopslag helder is, wat is de informatiehiërarchie, waarnaar mijn oog wordt getrokken, etc. De visual moet een consistent verhaal vertellen.”
Rode lijn
Advocatenkantoor Stibbe heeft met Kim Raad een eigen legal designer in dienst. Raad, die een journalistieke achtergrond heeft, vindt het een voordeel dat ze geen jurist is: “Omdat ik geregeld ingewikkelde juridische teksten toegankelijk moet maken voor niet-juristen.”
De jurist neemt het initiatief, vertelt Raad. “Sommige advocaten zijn uit zichzelf al visueel ingesteld en maken zelf schetsen.” Allereerst stelt Kim Raad de journalistieke vragen: waar gaat het over, waar is het voor, wat wil je ermee bereiken, wie is de doelgroep? “Als we tot de conclusie komen dat een visual zinvol is, begin ik aan de hand van het verhaal van de advocaat. Ik zoek de rode lijn in het dossier, zodat ik weet welk verhaal we willen vertellen.” Ze voert ook gesprekken. Het doel van de graphic moet altijd verheldering zijn, en niet vereenvoudiging, vindt Kim Raad.
Een van de advocaten die vaak met haar samenwerkt is Tim de Greve. “Als je zelf in je hoofd een plaatje maakt van een geschreven verhaal, is dat het moment om een vertaalslag te maken,” stelt De Greve, die is verbonden aan de civiele procespraktijk van Stibbe. “Bij alles waarvan je een visualisatie in je hoofd maakt, moet je op zijn minst overwegen of je ook die visualisatie op papier moet maken. Altijd als aanvulling op de geschreven tekst.”
Hij verduidelijkt dit aan de hand van een casus. Vennootschap A heeft drie dochterondernemingen: één in Nederland, één in België en één in Luxemburg. Die Luxemburgse dochter heeft twee filialen: een in Frankrijk en een in Duitsland. “Nu maak jij dat plaatje in je hoofd,” zegt De Greve. “Ik moet bij het overbrengen van de boodschap een plaatje maken dat dicht zit bij het plaatje in jouw hoofd.”
Mind mapping
Iemand die haar sporen in legal design (al spreekt ze liever over ‘legal information design’) ruimschoots heeft verdiend, is Susanne van der Meer. Ze studeerde rechten in Nederland, werkte daarna twaalf jaar als achtereenvolgens advocaat, bedrijfsjurist en docent hbo-rechten, schreef het boek Beeldtaal voor juristen en werkt sinds 2005 vanuit haar bedrijf Legal Visuals in Denver, Colorado (VS)
Van der Meer geeft trainingen aan juristen en ontwerpt visuals voor juridische en andere opdrachtgevers. “Ik kwam rond 2003 in aanraking met mind mapping,” vertelt Van der Meer. “En raakte gefascineerd door de kleurrijke en visuele vorm voor het weergeven van informatie.” Ze is nu informatie-ontwerper en strategisch business illustrator.
In het maakproces neemt de opdrachtgever altijd het initiatief. “Daarna is het belangrijk de behoeften van de informatiegebruikers helder te krijgen. Wat moeten zij doen, begrijpen en beslissen? Vervolgens filter ik de informatie samen met de opdrachtgever en vertaal die naar een vorm die past bij de doelstellingen.” Uiteindelijk volgt altijd een juridische toetsing door een jurist van de opdrachtgever.
Of een onderwerp zich leent voor visualisatie, hangt meer af van het gebruik dan van de inhoud, meent Van der Meer. “In een pleidooi gebruik je een visual in principe eenmalig, maar kan het belang groot genoeg zijn om er toch in te investeren. Voor een bedrijfsjurist die eenmalig een kort advies geeft in een unieke kwestie, is visualisatie waarschijnlijk een te grote tijdsinspanning, maar voor een advocaat die cliënten wekelijks uitleg geeft over een echtscheidingsprocedure kan het de tijd en de moeite waard zijn.”
Ziekenhuizen
Legal design kan bogen op een aantal successen. “In de argumentatie van vonnissen komt de visual soms terug,” licht Raad toe. “Soms loopt de rechter deels aan de hand van de graphic door het dossier. Dan sta je al met 1-0 voor.”
Houthoff zette visuals onder meer in bij de procedure over een ziekenhuisfusie bij de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Kernvraag was of de ziekenhuizen de zorg ook konden verbeteren zonder te fuseren. Kan niet, zeiden de ziekenhuizen, omdat elk ziekenhuis vele disciplines kent die allemaal samenwerken met elkaar en andere specialisten. “De visual helpt de ACM begrijpen hoe complex de samenwerking is.” De fusie is goedgekeurd door de ACM. Of dat zonder de graphic ook was gebeurd, is niet te zeggen, zegt Van Hecke. “De juridische argumentatie is altijd het belangrijkste. Wel zien we dat het inzetten van een graphic helpt.”
Buiten de rechtszaal
Ook Van der Meer denkt dat een visual de doorslag kan geven. “Door te bepalen wat er nodig is om een zaak te winnen, en vervolgens onduidelijkheden weg te nemen en schadelijke percepties om te buigen.” Ze zegt dat door de voorbereiding van een visual de advocaat nog meer boven de zaak komt te staan, en daarmee wendbaarder is. “En je kunt natuurlijk ook de aandacht van de rechter en de wederpartij meer sturen.” Maar belangrijker, vindt Van der Meer, is het succes buiten de rechtszaal. “Juristen merken dat een advies met een visuele voorlegger sneller wordt gelezen en beter wordt ontvangen door het management en collega’s van andere afdelingen.”
Blijft de vraag wanneer de advocaat een visual mag en kan inzetten. “Als het helpt om je boodschap over te brengen,” vindt advocaat Tim de Greve (Stibbe). “Je moet gemotiveerd stelling innemen: wat wil je, waarom wil je dat, waaruit blijkt dat? Alles wat ik heb om die boodschap over te brengen moet ik aan de rechter presenteren. Dat kan een getuige zijn, een e-mailtje, een schriftelijke verklaring.”
En dus ook visuele middelen. Zoals een tekening, een graphic, een filmpje, een powerpoint-presentatie. “Het mag voor mijn part ook een hologram zijn,” vervolgt De Greve die zich toelegt op de civiele procespraktijk. “Als het de rechter overtuigt, is het nuttig.” Bovendien, vindt hij, moet je het ook een beetje gezellig maken. “Rechters vinden het ook leuk.”
Dat het werkt, merkte hij tijdens een procedure bij de Ondernemingskamer, waar hij een bord met tijdlijn neerzette om duidelijk te maken wie wanneer in welke functie actief was en dus iets relevants kon zeggen. “Die visual had impact tijdens de behandeling van de zaak.”
De visual geeft structuur aan de waarheidsvinding, maar kun je er ook zaken mee winnen? “Je kan met alles zaken winnen, ook met het op tijd indienen van je stukken. De visual is een nuttige tool om jouw versie van het gelijk te verkopen.”
Beeldcultuur
Sarah van Hecke zegt dat graphic designers de wind mee hebben omdat de beeldcultuur, en daarmee de beeldtaal, steeds dominanter wordt. “Zestig procent van de mensen heeft een voorkeur voor het visuele leersysteem,” verklaart Van Hecke. “Je brein is in staat een plaatje 60.000 keer sneller te verwerken dan tekst. Voor iedereen is beeld een heel prettige manier om informatie te verwerken.”
Ook Raad ziet dat het gebruik van beeld aan een onstuitbare opmars bezig is. “Folders bij de dokter, informatie van banken en grote bedrijven: uitleg is steeds vaker visueel.”
Mee eens, vindt Van der Meer. “Ik zie een toegenomen belangstelling vanuit het juridische veld.” Ze denkt dat de vraag naar beeld onomkeerbaar is, of het nu gaat om consumenten, bedrijven of managers. “Mensen verwachten hapklare informatie, gefilterd naar specifieke behoeften, en met een website/app-achtige ingang. Informatiegebruikers worden luier, dus informatieleveranciers zullen harder moeten werken om aan de verwachtingen te voldoen.”
Jong vakgebied
Kim Raad noemt legal design een van de buzz words in de juridische wereld. “Er worden steeds meer seminars over georganiseerd.” Ook Sarah van Hecke ziet veel groei in het verschiet: “Het is een jong vakgebied met veel mogelijkheden.”
Raad voorspelt dat visuals in de toekomst worden ingezet voor juridische loketten als de Rechtswinkel. “Dan kun je het recht aan leken uitleggen. Bijvoorbeeld in stripverhalen voor laaggeletterden.”
Dat gebeurt nu al met de Lawtoons in India. Wie weet gaan we in Nederland ook die kant op.
