Soms past een beetje bescheidenheid in het aandacht vragen voor de problemen van de Nederlandse rechter. Natuurlijk: wij worden bekritiseerd. Vanwege onze uitspraken: Schiedammer parkmoord, Deventer moordzaak, Lucia de B., Putten, de vrijlating van Saban B. Van Koppen en Wagenaar noemen ons slapende rechters. De PVV – fractie vraagt in de Tweede Kamer om ons ontslag (wat ontslag? We zijn toch voor het leven benoemd!). Advocaat mr. Enait staat niet meer voor ons op: de Nederlandse rechter wentelt zich in een poel van treurigheid.
Zo niet Olga Borisovna Kudeshkina (58 jaar oud, 18 jaar rechter, waarvan de laatste tien jaar (vanaf november 2000) in de rechtbank van Moskou).
In 2003 werd zij belast met de strafzaak tegen rechercheur Zaytsev. Zaytsev werd beschuldigd van onwettige doorzoekingen in het kader van een grote douanezaak- en financiële fraudezaak. Kudeshkina zat samen met twee leken-rechters.
Maar de aanklager had geen zin in de zaak of niet in de manier waarop Kudeshkina de zaak voorzat. Al tijdens de tweede zittingsdag, op 27 juni, werd zij gewraakt door de openbaar aanklager omdat zij op de eerste dag de slachtoffers op bevooroordeelde wijze zou hebben ondervraagd. De beide lekenrechters wezen de wraking af. Toen zij daarop beiden eveneens werden gewraakt, wees Kudeshkina die wraking weer af.
Een week later trokken beide lekenrechters zich terug vanwege het bevooroordeelde en onbehoorlijke gedrag van de aanklager. Hierop werd Kudeshkina bij de president geroepen die om uitleg vroeg. Op 4 juli zette de president van de rechtbank haar van de zaak af.
Daarna zat zij nog wel op verschillende andere strafzaken, maar mr. Olga’s hart was daar kennelijk niet meer bij. In oktober werd zij kandidaat gesteld voor de Doema en kreeg zij als rechter verlof om campagne te voeren.
In december gaf zij als kandidaat voor de Doema een interview aan radio station “Ekho Moskvy”. Daarin gaf zij aan dat zij door haar ervaring als rechter was gaan twijfelen over de onafhankelijkheid van de Moskouse gerechten. Bij wijze van voorbeeld wees zij erop dat de president van de rechtbank haar van de zaak Zaytsev had afgezet. In dezelfde sfeer volgden interviews met de “Novaya Gazeta” en “Izvestiya”.
Op 7 december 2003 vonden de verkiezingen plaats. Olga Kudeshkina werd niet verkozen. Op 8 december hernam zij haar functie als rechter in de rechtbank van Moskou.
Inmiddels had zij een klacht ingediend tegen de president van de rechtbank. Zij verweet de president oneigenlijke pressie voor wat betreft de behandeling van de zaak Zaytsev en haar onttrekking aan de zaak toen zij weigerde daaraan te voldoen. De beide voormalige lekenrechters steunden haar klacht. Maar op 11 mei 2004 werd haar klacht afgewezen door de president van de Hoge Raad op voordracht van de High Qualification Panel.
Nog geen week later werd een disciplinair onderzoek tegen Olga Kudeshkina zelf ingesteld. Zij zou zich tijdens de verkiezingscampagne denigrerend over het rechtssysteem en individuele rechters hebben uitgelaten. Het tuchtcollege wees deze klacht toe en ontsloeg haar als rechter. Olga ging in beroep bij haar eigen rechtbank (vroeg overdracht van de zaak naar een andere rechtbank, maar dat werd geweigerd) maar verloor. Ze ging in cassatie en verloor opnieuw bij de Hoge Raad (uitspraak van 19 januari 2005) (de procedures in Rusland kunnen dus – als men maar wil – heel snel verlopen).
Daarop klaagde Olga Kudeshkina in Straatsburg tegen de Russische staat op grond van schending van haar recht op vrije meningsuiting. Deze procedure nam uiteraard langer in beslag. Maar goed: op 14 september 2009 nam het Hof in Straatsburg de beslissing. Het Hof stelde vast dat de disciplinaire straf een inbreuk vormde op het recht op vrije meningsuiting van Kudeshkina als bedoeld in art. 10 van het EVRM. Daarbij hield het Hof rekening met de manier waarop de procedure was verlopen, de procedurele garanties en de disproportionaliteit van de straf.
Drie rechters, onder wie de Russische rechter, publiceerden een afwijkend standpunt.
Tot zover de zaak van Olga Kudeshkina die in ieder geval enige rechterlijke moed niet ontzegd kan worden.
Wat er na de uitspraak van het Straatsburgse mensenrechtenhof van haar geworden is, weet ik niet.
Wel sta ik graag voor haar op.
Gerritjan van Oven
