Vrijwel van de ene op de andere dag moesten de juridische opleidingsinstituten dit voorjaar hun geplande klassikale onderwijsprogramma’s afblazen en nam de vraag naar onderwijs op afstand toe. Om ervoor te zorgen dat juristen hun kennis toch op peil konden houden hebben opleiders hun aanbod van fysiek onderwijs in rap tempo gedigitaliseerd. Zowel de cursussen als de toetsing zijn aangepast, want om goedgekeurd te worden door beroepsorganisaties als bijvoorbeeld de Nederlandse Orde van Advocaten moeten zowel inhoud, proces als ondersteuning op orde zijn.
Innoveren
“Een bijzonder gekke tijd, zowel voor ons als voor de cursisten die bij ons onderwijs volgen”, zegt Michiel van Berckel Smit, directeur van OSR Juridische Opleidingen. Zijn organisatie besloot fors te investeren in technische ondersteuning en het OSR-team uit te breiden met moderators en onderwijskundige expertise op het gebied van online learning. Aanpassingen werden versneld doorgevoerd. Er werden twee studio’s ingericht, en samen met docenten zorgden de ontwikkel- en coördinatieteams van OSR ervoor dat er in korte tijd op meerdere rechtsgebieden online spreekuren werden aangeboden waarin werd ingegaan op de juridische gevolgen van corona.
Het scheelde daarbij dat OSR al zeer ervaren was in het gebruik van een digitale leeromgeving, aldus Van Berckel Smit. Zijn organisatie werkte al met het leermanagementsysteem Canvas. Via dit systeem werd bijvoorbeeld ook voor de corona-uitbraak cursusmateriaal aangeboden aan deelnemers. Hieraan is de mogelijkheid toegevoegd om virtual classrooms aan te bieden. “Je móét in een situatie als deze innoveren en creatief zijn. Wij zijn door corona véél flexibeler geworden in het creëren van oplossingen.” Al is dit volgens hem soms nog best een uitdaging, zoals bij het internationale Women Leadership Programme, waaraan advocaten uit verschillende landen deelnemen. “Vóór corona was dit een meerdaags programma met klassikaal onderwijs op diverse locaties in Europa, waarbij de deelnemers op bezoek gingen bij verschillende advocatenkantoren. Nu starten we met vier korte online modules. We zoeken oplossingen die écht werken. Om dat te bereiken moeten we steeds goed evalueren, ook met docenten, en continu een verbeterslag maken.”
Scherp blijven
Bij online onderwijs is veel mogelijk, benadrukt Van Berckel Smit. Als voorbeeld noemt hij de break-outsessies in een virtual classroom, waarbij deelnemers na een online plenaire bijeenkomst opgedeeld worden in kleinere groepen, en de stof verwerken of verder verdiepen aan de hand van een thema of casus. Toch willen de meeste juristen volgens hem het liefst weer “terug de klas in”, met een docent fysiek voor de groep. “In het najaar biedt OSR dan ook weer fysiek onderwijs aan op onze coronaproof ingerichte locatie of op een externe cursuslocatie als de groep groter is. Daarnaast bieden we online onderwijs als dat past bij het onderwerp, de onderwijsvorm en de groep.” In de toekomst zal blended onderwijs − een mix van fysiek en online onderwijs − het nieuwe normaal worden, verwacht hij.
Door de corona-uitbraak zijn volgens hem ook onderwerpen waarvoor belangstelling bestaat veranderd. In zijn aanbod zal OSR daarom meer aandacht besteden aan thema’s als schuldhulpverlening en insolventie-, arbeids- en bestuursrecht. “Daarnaast zien we bij advocaten een toegenomen belangstelling voor intervisie, mede doordat de NOvA per 1 maart 2020 kwaliteitstoetsen verplicht heeft gesteld. OSR biedt daarom intervisietrainingen voor zowel gespreksleiders als deelnemers en intervisiebijeenkomsten, waarbij cursisten kunnen kiezen tussen een bijeenkomst op locatie of een online variant. Advocaten vinden in deze onzekere tijd meer houvast bij elkaar door ervaringen met elkaar uit te wisselen.”
Waar Van Berckel Smit de vraag naar opleidingen aan het begin van de coronacrisis sterk zag afnemen, ziet hij nu weer een stijging. “Juristen willen kennis blijven opdoen. Ze kunnen het zich ook niet permitteren om minder opleiding te volgen. Juridische ontwikkelingen gaan gewoon door. Voor je het weet heb je een kennisachterstand. Je moet − juist in deze tijd − scherp blijven.”
Online leeromgeving
Ook Marco van der Ree, directeur van Juridisch Post Academisch Onderwijs (JPAO) van de Universiteit Leiden, en zijn collega Maryse Barnhoorn, online marketing specialist bij JPAO, kijken terug op een hectische periode. Van der Ree: “De Universiteit Leiden besloot als een van de eerste universiteiten het onderwijs volledig online aan te bieden. Dat was prettig: zo’n snel en duidelijk besluit. Maar het aanpassen van ons aanbod was niettemin een enorme omschakeling.” Alle voor het voorjaar geplande opleidingen en cursussen werden geannuleerd en waar mogelijk naar het najaar verschoven. Daarvoor in de plaats organiseerde JPAO in drie maanden tijd 25 webinars, met ruim 2.500 deelnemers.
Gaandeweg is de online leeromgeving verder verfijnd. Voor de Universiteit Leiden is het videoplatform Kaltura ingekocht, waarop docenten video’s, audiobestanden en beeldmateriaal kunnen aanbieden. “Kaltura wordt nu geïntegreerd met de Mijn Juridisch PAO-leeromgeving. Daarin vinden deelnemers het hele pakket: webinars die zij live kunnen volgen of die ze na afloop binnen twee weken kunnen terugkijken, bijbehorend cursusmateriaal, toetsvragen en een certificaat van deelname.”
Interactief
Omdat er door de coronamaatregelen slechts ruimte is voor een beperkt aantal cursussen, organiseert JPAO dit najaar zo’n veertig webinars. Van der Ree: “Bijzonder is dat ook de nieuwe leergang ‘Artificial Intelligence voor juristen’, die 29 oktober begint, volledig online zal worden gegeven, terwijl we deze eerst op locatie zouden laten plaatsvinden.” Barnhoorn: “In juni hebben we al enkele gratis webinars over dit onderwerp aangeboden, zodat deelnemers hiermee konden kennismaken.”
De specialisatieopleidingen die vanaf september zijn gestart vinden wel op locatie plaats, met inachtneming van de RIVM-maatregelen. Nieuw is dat mensen die door ziekte niet naar een fysieke bijeenkomst kunnen komen in overleg na afloop een opname van het college kunnen terugzien.
Barnhoorn: “Ook in ons online aanbod proberen we ervoor te zorgen dat er zoveel mogelijk interactie is, onder andere door chatmogelijkheden aan te bieden tijdens een webinar en Q&A-sessies aan het einde ervan. Onze moderators houden tijdens de webinars de digitale ontmoetingsruimte in de gaten, zodat ze een docent er bijvoorbeeld op kunnen wijzen als er vragen zijn.”
Ook de Leidse leergang ‘Jihadisme, terrorisme: ideologie, recht en beleid’ van hoogleraar Afshin Ellian (Encyclopedie van de Rechtswetenschap), die op 28 oktober begint, is zeer actief van opzet, door deelnemers in de acht online colleges in breakoutsessies samen aan opdrachten te laten werken.
Net als Van Berckel Smit verwachten ze ook in Leiden dat juridische opleidingen vanaf nu blended zullen zijn. Zo biedt de opleiding ‘Cybercrime & cybersecurity voor juristen’ die komend voorjaar begint, bijeenkomsten op locatie aangevuld met video- en podcastonderwijs. Van der Ree: “Een volgende stap zal zijn dat een cursist of een kleine groep cursisten van een traditionele opleiding-op-locatie tussentijds ook online gesprekken kan voeren met een hoogleraar.”
In zijn onderwijsaanbod springt JPAO ook in op coronagerelateerde onderwerpen, zoals de specialisatieopleiding ‘WHOA-herstructureringsdeskundige’, die onder leiding van Jan Adriaanse, hoogleraar Turnaround Management bij de afdeling Bedrijfswetenschappen van de Leidse rechtenfaculteit, in februari 2021 van start gaat. De Wet Homologatie Onderhands Akkoord (WHOA) kan bedrijven die door de coronacrisis failliet dreigen te gaan helpen tijdig te reorganiseren. Verwacht wordt dat deze wet voor een nieuwe herstructureringsdynamiek zorgt, met een belangrijke rol voor de zogeheten ‘herstructureringsdeskundige’, die geen jurist hoeft te zijn. De opleiding richt zich daarom niet alleen op juristen, maar bijvoorbeeld ook op accountants, adviseurs, curatoren en bankiers.
Koudwatervrees
Het Centrum voor Postacademisch Onderwijs van de Radboud Universiteit (CPO) bood klanten al langer online onderwijs en webinars aan. In nieuwe systemen hoefde niet te worden geïnvesteerd toen dit opleidingsinstituut zijn online aanbod door corona moest aanpassen. Toch vergde het omzetten van fysiek naar online onderwijs een extra inspanning van docenten en medewerkers, zegt opleidingsmanager Ricky van Oers. “Online onderwijs kan een volwaardig alternatief vormen voor fysiek onderwijs, maar alleen indien de didactische werkvormen erop worden aangepast. Een cursus van bijvoorbeeld twee dagen zet je dus niet één op één om naar een online programma. Wij streven in ons reguliere onderwijs naar maximale interactie en inhoudelijk debat tussen docent en deelnemers, en deelnemers onderling. Om dit ook online te waarborgen begint de docent bijvoorbeeld met een goede inleiding. Je moet voldoende pauzes inlassen, zodat deelnemers kunnen nadenken over vragen die ze aan de docent willen voorleggen, en bijvoorbeeld break-outsessies creëren waarbij cursisten zich buiten de plenaire sessies in kleinere groepen terugtrekken voor een casusbespreking, die daarna plenair wordt doorgenomen. Bij dit alles is een goede moderator nodig.”
Het aantal webinars dat het CPO biedt is de laatste maanden fors gegroeid. “Sommige cursisten hadden eerst nog wat koudwatervrees. In april boden we daarom een gratis webinar aan om het uit te proberen. Dat was een succes. Veel juristen waren vooral blij dat ze op deze manier toch onderwijs konden blijven volgen.”
Webinars hebben volgens Van Oers ook andere voordelen. Ze zijn relatief snel en ook voor grote groepen te regelen en bieden cursisten veel flexibiliteit: ze zijn te bekijken wanneer het de cursist uitkomt en vergen geen reistijd. Toch blijft het CPO ook zeker fysieke opleidingen bieden, waarmee begin september weer is gestart. “Ik denk dat we toegaan naar the best of both worlds.”
Het online aanbod is uitgebreid met onder meer cursussen over specifieke coronagerelateerde onderwerpen, waarin bijvoorbeeld wordt ingegaan op straf- of contractenrechtelijke kwesties. Daarnaast wil het CPO meer aandacht besteden aan het thema ‘klimaat en recht’. “Als universitair opleidingsinstituut beschouwen we het als onze maatschappelijke plicht om vanuit onze expertise een bijdrage te leveren aan het bestrijden van de klimaatcrisis. We merken dat er ook vanuit de praktijk veel belangstelling is voor dit thema. Advocatenkantoren moeten hun cliënten bijvoorbeeld adviseren over climate risk en aansprakelijkheid. Door het thema structureel op te pakken willen we een stevige bijdrage leveren aan de krachtenbundeling die nodig is om ook met juridische instrumenten de noodzakelijke energietransitie en andere verduurzaming mogelijk te maken.”
Toekomstbestendig
Samen met managementadvies- en opleidingenbureau Dialogue faciliteert het CPO ook de Beroepsopleiding Advocatuur, die door corona tot 1 juli online plaatsvond. Een maand lang was er zelfs geen onderwijs; die periode werd gebruikt om het fysieke aanbod om te vormen naar een online programma. “We hebben geprobeerd dit zo te doen dat het ook toekomstbestendig is”, zegt
Werner Tijsse Claase, manager Beroepsopleiding Advocaten bij CPO/Dialogue. “De BA-opleiding was ook vóór corona al een combinatie van fysiek onderwijs en e-learning. Dit hebben we zo aangepast dat het fysieke onderwijs in de af-gelopen maanden kon worden aangeboden in virtual classrooms, die binnen het bestaande platform zijn ingericht. Voor een aantal vakken is een forum ingesteld waar advocaat-stagiairs na afloop online vragen kunnen stellen aan de docent.” Het afnemen van de digitale toetsen, dat vóór corona in de digitale toetshal van de Universiteit van Amsterdam gebeurde, vindt nu vanaf de eigen kantoor- of thuiswerkplek plaats. Daarbij is een aantal fraudebeperkende maatregelen genomen.
Ook Tijsse Claase verwacht dat de beroepsopleiding een mix zal blijven van online en fysiek onderwijs, en dat het online aanbod zelfs zal worden uitgebreid. “We zijn aan het nadenken waar fysieke bijeenkomsten niet per se nodig zijn. Ook denken we hard na hoe we dit in de vernieuwde beroepsopleiding, waarmee de eerste lichting advocaat-stagiairs in maart 2021 begint, kunnen aanpakken. We onderzoeken nu of het bijvoorbeeld goed zou zijn om de evaluatiegesprekken tussen patroon en stagiair voortaan online te houden. Deze vonden voor de coronacrisis op locatie plaats en bleken vaak een behoorlijke aanslag op de agenda van betrokkenen.”
Het onderdeel ‘Ethiek en vaardigheden’ zal dit najaar met inachtneming van de RIVM-richtlijnen wel fysiek plaatsvinden. “Dit leent zich nou eenmaal moeilijker voor een online oplossing. Maar de juridisch inhoudelijke vakken worden online voortgezet. Ik denk dat dit online onderwijs een goed alternatief is, mits het professioneel en met een goede didactische aanpak wordt gegeven.”
Elk half jaar is er een expertmeeting waar stagiairs hun bevindingen over de inhoud van de opleiding kunnen delen en met suggesties kunnen komen, aldus Tijsse Claase. “In de laatste bijeenkomst werd bijvoorbeeld duidelijk dat zij in de opleiding liever podcasts beluisteren dan kennisclips bekijken.”
Geen moetje
Bij de in het najaar 2019 opgerichte Toga Academie in Haarlem, die zich vooral richt op advocaten, waren ze al van plan het cursussenaanbod te digitaliseren, vertelt directeur en advocaat Jos Willemsen, maar corona heeft dit noodzakelijker gemaakt. Zijn organisatie zag zich door de uitbraak van het coronavirus gedwongen het voorjaarsprogramma met fysieke cursussen te annuleren. Van april tot en met juni vonden geen opleidingsbijeenkomsten plaats. “Erg jammer. Graag hadden we de digitalisering eerder afgerond, zeker nu advocaten in 2020 vanwege het coronavirus maar de helft van de verplichte twintig opleidingspunten hoeven te halen. Dat is voor hen prettig, maar opleiders verliezen daarmee een deel van hun markt.”
Vanaf oktober biedt de Toga Academie wel online onderwijs; geen webinars maar cursussen on demand, die cursisten in hun eigen tijd en wanneer het hen uitkomt kunnen volgen. “Van onze doelgroep horen we dat ze dit prettig vinden. We zetten minder in op interactie en meer op gemak. Toch proberen we onze cursussen interactief te maken met elementen als gamification, waarover we binnenkort meer bekendmaken. Ook maken we ons opleidingsaanbod visueel zo aantrekkelijk mogelijk en bieden we cursisten oefenvragen. Een online cursus knippen we op in korte delen. Bij ons hoef je niet zestig minuten naar een scherm te kijken waarop een docent maar doorratelt.”
Willemsen verwacht dat de meeste advocaten ook na corona online onderwijs willen blijven volgen. “Maar er is ook een groep, vooral de oudere generatie advocaten, die zich graag fysiek wil blijven bij- en nascholen. Fysiek onderwijs willen we er dan ook zeker inhouden. In onze cursus ‘Wet wapens en munitie’ bijvoorbeeld kunnen cursisten op de schietbaan oefenen en een demonstratie met allerlei wapens bijwonen. Zo’n cursus is moeilijk te vervangen door een online variant. Ook in onze online cursussen zal hetzelfde uitgangspunt gelden als in bijeenkomsten waar cursisten elkaar in het echt ontmoeten: een cursus is geen moetje en mag ook leuk zijn.”
