De Afdeling zegt in het reflectierapport, getiteld ‘Lessen uit de kinderopvangtoeslagen’, dat zij het betreurt zij té laat is teruggekomen op de ‘alles-of-niets’-lijn. Ouders moesten van de Belastingdienst voorschotten voor kinderopvangtoeslag in hun geheel terugbetalen als zij betalingen niet of slechts deels konden aantonen. Van 2011 tot oktober 2019 accepteerde de Afdeling deze door de Belastingdienst gehanteerde strenge lijn. Daarna ging de Afdeling over op de zogenoemde ‘evenredigheidslijn’, waarbij de omvang van de tekortkoming en het recht op toeslag met elkaar in evenwicht zijn gebracht.
Bart Jan van Ettekoven, voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak: “We hadden de strenge lijn eerder moeten en kunnen wijzigen. We hebben daarmee geworsteld, halve maatregelen genomen en niet doorgepakt. Ouders die in de problemen zijn gekomen omdat wij te lang de strenge lijn hebben toegepast, bieden wij onze excuses aan. We hadden deze ouders betere rechtsbescherming moeten bieden.”
Harde kritiek
De Raad van State kreeg in december vorig jaar harde kritiek van de parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag voor het handelen in procedures rondom deze toeslagen. De commissie oordeelde dat de bestuursrechtspraak haar belangrijke functie van (rechts)bescherming van individuele burgers had veronachtzaamd.
Begin dit jaar kondigde Van Ettekoven aan dat de Raad van State intern onderzoek zou gaan doen naar de Toeslagenaffaire. Het ‘programma van reflectie’ werd begeleid door een externe, onafhankelijke commissie onder voorzitterschap van Henk Kummeling, rector magnificus van de Universiteit Utrecht.
Lessen voor de toekomst
Tijdens de reflectie is kritisch teruggeblikt op het handelen van de Afdeling. Daaruit zijn lessen getrokken voor de toekomst. Zo moeten de bestuursrechters voortaan de juistheid en compleetheid van de informatie van overheidsorganen kritischer bekijken. Als er sprake is van een onevenwichtige verhouding tussen procespartijen, zoals in de Toeslagenaffaire, moet de rechter de burger de helpende hand bieden. Bijvoorbeeld door actief onderzoek te doen naar relevante feiten.
Tegenspraak
De Toeslagenaffaire heeft de Afdeling bewust gemaakt van het belang van interne tegenspraak, die zal worden gestimuleerd door vaardigheden te trainen en werkwijzen aan te passen. Om knelpunten in wetgeving en uitvoering tijdig te signaleren zal de Afdeling meer de dialoog zoeken met de Rechtspraak, Nationale ombudsman en rechtswetenschap. Ook zal meer gebruik gaan worden gemaakt van de conclusies van staatsraden advocaat-generaal.
Vaste lijnen zijn belangrijk in de rechtspraktijk, maar zo lang wetgeving onduidelijk is, kunnen rechters volgens het reflectierapport beter kiezen voor een ‘zaak-voor-zaak’-benadering. Als lijnen worden uitgezet, moeten deze niet meteen worden dichtgetimmerd, en ze moeten ruimte laten voor een rechtvaardige uitkomst in het individuele geval. Als toepassing van een wet te streng uitpakt, dan moet de bestuursrechter kijken wat zijn mogelijkheden zijn om dat te verzachten.
Vertrouwen herstellen
Nu de reflectie is afgerond, is het tijd om de aanbevelingen in de praktijk te brengen. Van Ettekoven: “De ontvangen kritiek is hard aangekomen, maar is ook aanleiding om hard te werken aan zo optimaal mogelijke kwaliteit van de bestuursrechtspraak. Dat is nodig om het vertrouwen in de bestuursrechtspraak te herstellen en om te helpen voorkomen dat burgers opnieuw klem komen te zitten tussen de raderen van wetgeving, bestuur en bestuursrechtspraak.”
