Hoe werkt de juridische werkelijkheid in de praktijk? Afgelopen donderdag en vrijdag organiseerde de Vereniging voor de Sociaalwetenschappelijke bestudering van het Recht (VSR) haar jaarlijkse conferentie, dit keer in het teken van Recht en menselijk gedrag. Er werden interessante – soms schokkende – onderzoeken gepresenteerd. Zo ervaren de meest hopeloze delinquenten een gevangenisstraf niet noodzakelijkerwijs als leedtoevoegend.
Wonen, Wijf, Werken
Dat laatste was een van de bevindingen van de onderzoeksgroep (samengesteld uit wetenschappers van de EUR en Wageningen UR) van socioloog Peter Mascini. In plaats van de strafmaat, bekeek die de strafsóórt. Wat doet rechters kiezen voor een bepaalde strafsoort? En hoe kijken de veroordeelden er zelf tegenaan? Het blijkt dat rechters in hun keuze tussen enerzijds boete & detentie en anderzijds een taak- of werkstraf grotendeels geleid worden door drie W’s: Wonen, Wijf en Werken. Als een verdachte die niet heeft, kan hij vaker rekenen op een leedtoevoegende straf (detentie/boete) dan op een alternatieve. Opvallend: de veel recidiverende mannelijke delinquent ervaart detentie doorgaans juist als minder leedtoevoegend dan een taakstraf.
Kosten-bateanalyse in de Telecommunicatiewet voorlopig geen succes
Raadsheer van het College van Beroep voor het bedrijfsleven Heico Kerkmeester besprak artikel 1.3 lid 4 van de Telecommunicatiewet als voorbeeld een kosten-batenanalyse. Als de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit (OPTA) nu namelijk een beslissing neemt die grote invloed heeft op de telecommunicatiemarkt, moet de OPTA eerst een kosten-batenanalyse maken. Het lijkt een eerlijk middel, maar de uit de case study van Kerkmeester bleek het geen onverdeeld succes. “Tot het artikel is afgeschaft vertel ik m’n eigen mening er nog niet over,” zei hij. De afschaffing van het bewuste artikel is al door de Tweede Kamer en wacht nog op bevestiging uit de Eerste.
Nationale Ombudsman: weg met representatieve democratie
Naast uitgebreide evaluaties van het ouderschapsplan, discussies over wederkerigheid, aansprakelijkheid, het individu in het recht was er ruimte voor een debat over bestuur, burger en vertrouwen. Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer maakte in dat verband een onderscheid tussen enerzijds confidence, ofwel vertrouwen in het systeem, en anderzijds trust, vertrouwen in de persoon waarmee je handelt. Geldt bij de eerste rechtmatigheid als richtinggevende norm, bij de tweede vorm is dat behoorlijkheid. “De overheid heeft momenteel onvoldoende oog voor trust,” zei Brenninkmeijer.
Dat sloot aan bij de bijdrage van universitair docent aan de UvA Tesseltje de Lange. Zij vertelde hoe kennismigranten er bij de rechter op worden afgerekend, als zij teveel hebben vertrouwd op de woorden van IND-medewerkers. Een bureaucratisch probleempje met verkeerde formulieren bij de IND wordt vaak snel en makkelijk opgelost, terwijl dat op de lange termijn een verblijfsgat kan opleveren. Dat staat een verblijfsvergunning dan in de weg. De discussie werd aardig levendig, waarbij de Nationale ombudsman zelfs voor de grap uitriep: “We moeten af van de representatieve democratie! Er is meer ruimte nodig voor de samenleving!”
Verraderlijk gewoon
Het percentage jeugddelinquenten dat zwakbegaafd of licht verstandelijk gehandicapt is, is waarschijnlijk veel hoger dan men tot dusver dacht, terwijl juist bij die groep de kans op recidive na een jeugdreclasseringsmaatregel bijzonder hoog blijkt te zijn (92%). Dat bleek uit onderzoek van UvA-sociologe Marigo Teeuwen. Licht verstandelijke gehandicapte jongeren hebben een IQ van 50-75 en vaak gedrags- en/of psychiatrische problematiek, maar verder is er meestal niets aan ze te zien. Ondanks hun handicap krijgen ze veelal geen andere onvoorwaardelijke straf dan gewone jongeren, terwijl hun daden hun veelal minder zijn aan te rekenen. “Licht verstandelijk gehandicapte jongeren zijn oververtegenwoordigd in het strafrecht, maar ondervertegenwoordigd in de zorg,” aldus Teeuwen. Haar onderzoek verschijnt over enkele weken in het boek Verraderlijk gewoon: Licht verstandelijk gehandicapte jongeren, hun wereld en hun plaats in het strafrecht.
Sociaal & wetenschappelijk
Na de afsluitende lunch kon eindelijk ongelimiteerd worden nagepraat. Sommige deelnemers zouden nog van Wijk aan Zee naar Castricum wandelen. Met beeldschoon uitzicht op een winterse zee met schuimkoppen was er naast aandacht voor het wetenschappelijke, dus ook volop de ruimte voor het sociale aspect van de vereniging.
