Het strafrecht wordt steeds vaker ingezet als onderdeel van het politieke compromis. Fons Orie, rechter bij het Joegoslavië-tribunaal, maakt zich daar zorgen over. Dat vertelt hij in een interview in Mr. dat aanstaande vrijdag verschijnt. Ook benadrukt hij dat het strafrecht eigenlijk maar een beperkt middel is om te reageren op maatschappelijke fenomenen. “Genoegdoening aan slachtoffers is essentieel, maar de processuele waarborging van de rechtstaat evenzeer.”
Orie is sinds november 2001 rechter bij het International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY). Daarvoor was hij wetenschappelijk medewerker, werkte hij als advocaat en was hij raadsheer in de Hoge Raad.
Het strafrecht is eigenlijk maar een beperkt middel om te reageren op maatschappelijke fenomenen, vindt Orie. “In sommige zaken is het strafrecht absoluut noodzakelijk en dat geldt zeker bij de ernstige geweldsdelicten en ernstige vermogensdelicten. Daarop moet worden gereageerd, omdat de Staat tot op zekere hoogte genoegdoening aan slachtoffers moet geven die niet tot eigenrichting mogen overgaan. Het idee dat je iemand extreme pijn kunt aandoen zonder zelf de kans te lopen daarvoor te worden gestraft, is onvoorstelbaar. Maar we moeten geen mensen gaan straffen die geen verantwoordelijkheid dragen voor wat ze hebben gedaan. En we moeten geen dingen strafbaar stellen die geen enkel effect hebben. Genoegdoening aan slachtoffers is essentieel, maar de processuele waarborging van de rechtsstaat evenzeer.”
Orie is bezorgd dat het strafrecht steeds vaker wordt ingezet als onderdeel van het politieke compromis. “Neem de strafbaarheid van het illegaal verblijf. Wat willen mensen met zo’n maatregel bereiken? Minder illegaal verblijf? Dat zal marginaal zijn. Toch werd er serieus over gesproken. Of neem de onmiddellijke tenuitvoerlegging van een straf na veroordeling in eerste aanleg. Daaraan ontbreekt elke realiteitszin. Doel van het programma Uitvoeringsketen Strafrechtelijke Beslissingen is om 15.000 dossiers die nu op de plank liggen snel ten uitvoer te kunnen leggen, maar 85 procent van de veroordeelden tot een gevangenisstraf van meer dan één jaar zit al preventief gehecht. In werkelijkheid gaat het dus om veel minder zaken. Bovendien is het maar zeer de vraag of het lukt om de resterende veroordeelden na het vonnis in eerste aanleg te pakken te krijgen. Veel advocaten zullen hun cliënten aanraden maar niet bij de uitspraak aanwezig te zijn. Wat schiet je dan op met zo’n plan?”
Klinische blik
In de kleine veertig jaar dat Orie als advocaat en rechter werkzaam was, zag hij vele honderden daders en slachtoffers van de verschrikkelijkste misdrijven. Hij kijkt er met een klinische blik naar. “Dat moet ik ook. Ik kan het mij niet permitteren mij te laten overweldigen door emoties. Ik moet kennis nemen van de emoties van anderen, van slachtoffers, ik mag niet blind zijn voor de implicaties die daden op een samenleving hebben, maar ik moet dat klinisch en analytisch blijven bekijken. Ik moet de emoties van anderen met mijn verstand een plaats geven.”
Het werk als rechter bij het Joegoslavië-tribunaal heeft Orie niet veranderd. Ondanks alle gruwelijkheden die hij voorbij heeft zien komen, heeft hij nooit de motivatie verloren om dit werk te doen. “Ik zit hier omdat er een maatschappelijke functie is die moet worden vervuld. In het verleden is wel eens gezegd dat het Joegoslavië-tribunaal is opgericht uit schaamte over het gebrek aan daadkracht van de VN en de NAVO ten tijde van de burgeroorlog. Dat neemt niet weg dat als zo’n tribunaal er eenmaal is, het serieus moet worden aangepakt. (…) “Ik heb niet de illusie, en nooit gehad ook, dat een tribunaal als dit ervoor zorgt dat mensen geen oorlogsmisdaden meer plegen. Tribunalen zullen ook nooit in staat zijn om iedereen die zich schuldig maakt aan internationale misdrijven te straffen. Waar het om gaat is to end impunity, een einde maken aan het automatisme van straffeloosheid.”
Lees het gehele interview met Fons Orie in het oktobernummer van Mr. dat vrijdag 3 oktober verschijnt.
