Rechters die in meerdere zaken achter elkaar verdachten vrijspreken, zijn geneigd in een volgende zaak een onschuldige verdachte juist te veroordelen. Dat concluderen onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam. In een onderzoek in opdracht van de Raad voor de rechtspraak adviseren zij om rechters niet te veel soortgelijke strafzaken op één dag te laten behandelen.
Er werden proeven gedaan met juridisch ongeschoolde studenten van de universiteit, die rechter moesten spelen in fictieve zaken. Ze kregen informatie over verschillende zaken en moesten op basis daarvan oordelen. De onderzoekers zorgden dat de verschillende verdachten in de eerste drie zaken steeds overduidelijk schuldig of steeds overduidelijk onschuldig waren. In de vierde zaak waren er evenveel aanwijzingen voor schuld als voor onschuld.
Als de vorige verdachten steeds schuldig waren, zijn mensen volgens de onderzoekers geneigd te geloven dat de kans klein is dat de volgende verdachte óók al schuldig is. Omgekeerd werkt dit ook, na drie vrijspraken zijn ze sneller geneigd iemand te veroordelen. In de vierde zaak volgde vaker een ander oordeel dan in de eerste drie zaken dan op basis van het ‘bewijsmateriaal’ zou mogen worden verwacht.
Als een enkele student zich over de zaak buigt is het verschil nog klein, maar in groepen wordt de kans op het toepassen van deze onjuiste vuistregel juist groter. Omdat dit niet het enige is wat meespeelt, komen rechters volgens de onderzoekers al met al toch tot een beter oordeel als ze in een groep werken, zoals bij de meervoudige kamer het geval is.
Het zou de rechtspraak goed doen als rechter niet te veel soortgelijke rechtszaken op één dag hoeven te behandelen, concluderen de onderzoekers. Ook zouden rechters zich bewust moeten zijn van dit soort processen die zich onbewust in het hoofd kunnen afspelen. Verder speelt tijdsdruk een belangrijke rol bij het toepassen van onjuiste vuistregels. Daarom zou het goed zijn om minder zaken per dag te behandelen.
De onderzoekers erkennen dat rechters mogelijk anders handelen dan juridisch ongeschoolde studenten. “Maar er is reden om aan te nemen dat zowel leken als rechters tijdens besluitvorming gebruikmaken van allerhande (foutieve) vuistregels.” Zij verwijzen naar een recent onderzoek dat is gedaan naar de invloed van vermoeidheid op uitspraken van rechters in Israël. (NOVUM)
