Een paar maanden geleden werd bekend dat staatssecretaris Teeven langdurig en indien nodig levenslang toezicht mogelijk wil maken ernstige gewelds- en zedendelinquenten. Alles om recidive te voorkomen en Nederland veiliger te maken, dat is de onderliggende gedachte.
Het wetsvoorstel ligt al klaar en zal binnenkort worden voorgelegd aan de Tweede Kamer. Het voorstel houdt kortgezegd enerzijds in dat de maximale duur van de voorwaardelijke beëindiging van de tbs met dwangverpleging komt te vervallen. Nu kan de voorwaardelijke beëindiging maximaal 9 jaar duren. Anderzijds wordt een nieuwe gedragsbeïnvloedende en vrijheidsbeperkende maatregel geïntroduceerd voor tbs-gestelden bij wie de dwangverpleging definitief is beëindigd en voor zedendelinquenten van wie de gevangenisstraf is geëindigd. De maatregel kan worden opgelegd als herhaling van het misdrijf reëel is of om belastend gedrag tegen slachtoffers of getuigen te voorkomen. De maatregel is heel breed. Het kan gaan om een behandelverplichting, verbod op drugs en alcohol, meldplicht, verbod op vrijwilligerswerk, gebiedsverbod, verhuisplicht, enz., enz. Het wordt opgelegd voor de duur van vijf jaar. Dit betekent dat niet eerder dan om de vijf jaar getoetst kan worden in hoeverre verlenging van de maatregel nodig is. En er is uiteraard geen maximum aan de termijn gebonden. Op deze manier krijgt de levenslange straf een nieuw gezicht. Want dat is het doel van dit wetsvoorstel: permanente controle voor de ergsten onder ons, althans in de ogen van Teeven.
De onderbouwing van het voorstel is gelegen in recidivecijfers van deze groep veroordeelden, bij zedendelinquenten is dat 30% na 18 jaar en bij niet-zedendelinquenten 20 % in 18 jaar. Het is wel mooi hoe dezelfde cijfers compleet andere betekenissen kunnen krijgen. Volgens mij zijn dit prachtige cijfers, vele malen beter dan de recidivecijfers van het overgrote deel van de gedetineerden. In de politiek worden de cijfers gezien als een teken dat wij moeten vrezen voor de veiligheid van onze maatschappij en onze veiligheid alleen door middel van meer en meer controle gewaarborgd kan worden.
Ik geloof daar niet in. De voorgestelde wijzigingen zouden eerder kunnen leiden tot meer onveiligheid op de lange duur. De controle is nu al heel extensief voor deze groep mensen en vaak voelen zij zich al geïsoleerd van de maatschappij. Meer controle zal, vrees ik, slechts leiden tot meer weerstand en verzet bij zowel de verdachten als de rechters die de maatregel zouden willen opleggen. Hierdoor zouden mensen die een tbs-behandeling goed kunnen gebruiken deze kunnen vermijden en uiteindelijk zonder behandeling op straat terecht kunnen komen.
Daarnaast is het nu al zo dat de tbs-maatregel steeds langer duurt en aan strenge waarborgen gebonden is. In sommige gevallen is dat gerechtvaardigd. Sommige ter beschikking gestelden eindigen op de longstay en keren wellicht nooit terug in de maatschappij. Er zij echter ook tbs-ers met een relatief licht delict, die soms jarenlang in de tbs verblijven. Tot de voorwaardelijke beëindiging van de tbs wordt slechts overgegaan, indien dat verantwoord is gelet op het recidivegevaar. Ook na de maximale duur van de voorwaardelijke beëindiging zijn er mogelijkheden om in te grijpen indien nodig. Denk bijvoorbeeld aan de reguliere GGZ. Datzelfde geldt voor zedendelinquenten met een gevangenisstraf. Ook aan hen kunnen thans in het kader van de vi-regeling voorwaarden worden opgelegd, in de vorm van behandeling en begeleiding, maar ook andere beperkingen zoals ook voorgesteld in het wetsvoorstel. De mogelijkheden van toezicht bestaan reeds in de huidige wetgeving. Ik zie dan ook geen meerwaarde in dit nieuwe vorm van levenslang toezicht.
De individuele belangen van veroordeelden of ter beschikking gestelden kunnen niet tot in het oneindige wijken voor het gevoel van veiligheid in de samenleving. Het is niet meer dan dat. De proportionaliteit in het wetsvoorstel is ver te zoeken. Als geconcludeerd wordt dat het recidivegevaar tot een aanvaardbaar niveau is verminderd of niet langer bestaat en de tbs wordt definitief beëindigd, dan is er geen grond om voor de zekerheid toch levenslang toezicht op te leggen. Mocht een ex ter beschikking gestelde of een ex- gedetineerde op enig moment de fout in gaan, dat zal hij via het strafrechtelijk systeem berecht worden en een passende straf of maatregel opgelegd krijgen.
In een ideale wereld zou een algehele verdrijving van recidive wellicht mogelijk zijn. De realiteit is dat recidive nooit helemaal zal worden uitgesloten. In plaats van de blijvende controle, zou het veiliger zijn om binnen de bestaande mogelijkheden de behandeling van deze personen effectiever uit te voeren.
