Hij maakte al heel wat incidenten mee, zegt Sanne Schuurman (Guarda Advocaten), die al ongeveer twee decennia advocaat is. Schuurman behandelt vooral grote strafzaken, waarvan sommige veel aandacht kregen in de media, zoals de Rotterdamse douanierzaak, de zogeheten ‘TomPoes’-zaak en de ‘martelcontainer’-zaak, waarin hij een van de hoofdverdachten bijstaat. Bang is hij niet uitgevallen, glimlacht Schuurman, maar hij weet hoe groot de impact kan zijn van agressie en bedreiging, al helemaal sinds hij een cliënt bijstond die op een dodenlijst stond en Schuurman voorafgaand aan de rechtszaak ontdekte dat hij mogelijk ook zelf hoog risico liep. “Dan loop je toch anders naar je auto.”
Beroepsopleiding
In de beroepsopleiding voor advocaten was hier niet of nauwelijks aandacht voor, constateert Schuurman. “We oefenden met een slechtnieuwsgesprek en kregen onderhandelingsvaardigheden bijgebracht, maar we leerden niet om te gaan met agressie, laat staan met een dreiging van liquidatie.” Ook aan de adviezen van oud-collega’s had hij niet veel. “Ze zeiden dat ik tijdens sommige cliëntbesprekingen beter niet in de schietlijn kon gaan zitten.”
Praktisch
Met twee ervaren trainers, die Schuurman kent uit de vechtsportwereld (de Israëlische verdedigingssport krav maga en boksen), besloot hij een cursus te ontwikkelen om de weerbaarheid van advocaten te vergroten. Een van de trainers werkt bij de Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten, die recent nog betrokken was bij de evacuatie van Nederlanders uit Kabul. De ander, Richard van Asdonck, werkt al decennia in het gevangeniswezen en heeft veel ervaring in krav maga.
Toen de Nederlandse Orde van Advocaten na de moord op Derk Wiersum meer aandacht wilde voor de weerbaarheid van advocaten bood Schuurman aan te helpen. In samenwerking met de Orde biedt hij samen met de andere trainer onder de naam ‘Triarii Group’ advocaten sinds augustus een praktische training waardoor ze in hun dagelijkse praktijk beter leren om te gaan met agressie en bedreiging en inzicht krijgen in hun eigen gedrag. Inmiddels hebben ongeveer twaalf trainingen plaatsgevonden, waaraan per keer maximaal twaalf deelnemers kosteloos kunnen meedoen. In totaal zijn er 250 plaatsen beschikbaar.
Schuurman had verwacht dat vooral strafrechtadvocaten zich zouden aanmelden, zegt hij voorafgaand aan de training, maar die zijn in de minderheid. “We zien advocaten uit allerlei disciplines, van straf-, arbeids- en insolventierecht en familie- en erfrecht tot letselschadepraktijk en zelfs hippisch recht.”
Bewustzijn
In een vergaderruimte van de Penitentiaire Inrichting Nieuwersluis – tegenwoordig een vrouwengevangenis – volgen de advocaten één dag een intensieve training waarin aandacht is voor theorie, onder meer over de verschillende agressievormen, maar waarin de deelnemers ook aan de slag gaan met concrete oefeningen aan de hand van situaties uit de praktijk. Daaraan komt geen sportkleding of judomat te pas, zeggen de trainers vooraf. Deze training is vooral bedoeld om de deelnemers te laten ervaren wat een dreigende situatie met ze doet, hoe ze in zo’n situatie reageren en wat ze misschien anders kunnen doen. Want, zo stellen de trainers, je leert je eigen gedrag herkennen in dit soort situaties. ”Het gaat erom dat je je bewust bent van hoe je op een ander overkomt en reageert op diens gedrag.”
Veel rottigheid
Vandaag doen er elf advocaten mee, van jong tot zeer ervaren, die zich bezighouden met straf- en arbeidsrecht, vreemdelingenrecht, familie- en erfrecht en de letselschadepraktijk. Allemaal kregen ze te maken met verbaal geweld of andere vormen van agressie, sommigen zelfs meerdere keren. Stalking door een cliënt, opgesloten worden tijdens een cliëntbezoek, stoelen die tijdens een bespreking door het kantoor vliegen, met messen zwaaiende cliënten, intimiderende filmpjes die door een klant op internet zijn gezet: de ervaringen zijn divers. “Ik heb een hele hoop rottigheid meegemaakt”, vertelt een oudere advocaat, die zegt zelfs meerdere keren te zijn mishandeld.
Enkele advocaten zijn om die reden zelfs met hun strafrechtpraktijk gestopt en zijn zich gaan specialiseren in andere rechtsgebieden. “In de letselschadepraktijk kan ik zaken makkelijker zelf selecteren”, zegt een advocaat. Maar ook in die praktijk heeft ze met agressie te maken.
Toename
Agressie en intimidatie zijn de laatste jaren duidelijk toegenomen, constateren verschillende advocaten. “Agressie lijkt de norm geworden”, zegt ook de trainer, “maar normaal is het natuurlijk niet.”
Ook NOvA-directeur Raffi van den Berg signaleert een toename van agressie en bedreiging, zegt zij in een uitzending van EenVandaag van eind 2020, die aan het begin van de training wordt getoond. Minstens één keer per week wordt de noodtelefoon van de Orde gebeld. Inmiddels is dit twee keer per week, vult de trainer aan, en omdat lang niet alle incidenten worden gemeld zou dit nog maar het topje van de ijsberg kunnen zijn.
Ongemak
Dan is het tijd voor een oefening. Hierbij wordt een grote gespierde acteur ingezet die de advocaten één voor één onder vuur neemt. Daarbij krijgen zij de opdracht niet te praten. De deelnemers voelen zich door het gedrag van de acteur zichtbaar ongemakkelijk. Toch reageert iedereen anders. Waar de één naar de grond staart, kijkt de ander de man glimlachend in zijn ogen. Daarna worden de oefening en de reacties erop besproken. “De meeste advocaten zijn mondig en gebruiken taal als wapen”, licht de trainer de opdracht om te zwijgen toe. “Minder mondige mensen kunnen de onmacht die ze daardoor voelen uiten in agressie.”
Niet iedereen reageert hetzelfde op agressie, zeggen Schuurman en de trainers. “Het hangt af van je persoonlijkheid en achtergrond, maar ook van andere factoren. Zo kan het uitmaken of je die nacht slecht geslapen hebt of ruzie had met je partner voordat je naar je werk ging.” Er is ook geen goed of fout, benadrukken ze. Van belang is te weten hoe het lichaam kan reageren op stress. “Onder druk hoor en zie je anders, en je fijne motoriek werkt niet goed meer.”
Ratio
Wint de ratio het weer van de emotie, dan ben je beter in staat te bedenken welke middelen je inzet om in te grijpen, benadrukken de trainers meerdere keren. Die middelen kunnen variëren. “Zo kan het helpen om aan te geven onder welke voorwaarden je een gesprek wilt voeren, maar ook charme of humor inzetten kan goed werken.” Met een agressieve klant meeveren kan eveneens effectief zijn, bijvoorbeeld door geen formele taal te gebruiken of begrip te tonen voor zijn frustratie. Soms kan het zinvol zijn om bij een gesprek weg te lopen. “Het middel dat je inzet moet bij je passen”, stelt de trainer. “Probeer geen vechter te zijn als je dat niet bent, want meestal ga je het niet winnen.”
Voorbereiden
Schuurman en de trainers wijzen erop dat ook een goede voorbereiding van belang is. Dat kan volgens hen op allerlei manieren. Een goede voorbereiding betekent ook dat er nagedacht wordt over de kantoorinrichting, zoals het plaatsen van camera’s, aldus Schuurman. Hij wijst hierbij op onderzoek waaruit blijkt dat mensen zich rustiger gedragen wanneer ze weten dat ze door camera’s geobserveerd worden. Soms kan het verstandig zijn de dagelijkse routine te breken, adviseert de trainer. Daarnaast is het goed vooraf na te denken over een goede locatie voor het gesprek. “Sommige besprekingen kun je beter op kantoor houden dan bij een cliënt thuis. Ga je toch op huisbezoek, zoek dan eerst uit in wat voor wijk hij woont en hoe de verkeersroutes daar zijn georganiseerd. Kom je er makkelijk weg, is er eenrichtingsverkeer? Laat ook aan kantoorgenoten weten waar je bent en hoelang je denkt weg te blijven. En zorg dat je je telefoon bij de hand hebt en wanneer nodig snel het noodnummer kunt bellen.” Proactief handelen dus.
Sommige situaties zijn niettemin nou eenmaal niet te voorkomen, concludeert hij. “Als je écht wilt uitsluiten dat een cliënt je buiten met een kalashnikov opwacht moet je overwegen te stoppen met dit werk.”
Lastige positie
Om ellende te voorkomen zouden advocaten zich bewuster kunnen zijn van hun gedrag in de media en de informatie die ze delen op sociale media. “Foto’s van je kinderen plaatsen op Facebook, je huis herkenbaar in beeld brengen op Instagram: misschien beter niet doen”, zegt de trainer. Advocaten zitten in een lastige positie, erkent hij, nu ze ook ondernemers zijn van wie wordt verwacht dat ze laten zien wie ze zijn en wat ze kunnen.
Oproep
Schuurman roept alle advocaten tot slot op van eventuele incidenten niet alleen aangifte te doen bij de politie, maar deze ook te melden bij de Orde, zodat die hiervan een inventarisatie kan maken. Het zou interessant zou zijn te weten hoeveel advocaten hun toga na negatieve ervaringen daadwerkelijk aan de wilgen hebben gehangen, zegt hij na afloop. “Daar zou eens onderzoek naar gedaan kunnen worden.”
